Jak przed wojną obchodzono na Podlasiu imieniny Marszałka Józefa Piłsudskiego (1)

Pierwsze wzmianki na temat imienin Marszałka dotyczą 19 marca 1915 r. Dzień ten wypadł podczas trwania walk pozycyjnych nad Nidą i uroczystości odbyły się we dworze J. Zubrzyskiego w Grudzynach. W następnym roku imieniny obchodzono także na polu walki. Żołnierze podarowali brygadierowi szablę.  W 1917 r. wydano ulotkę „W dniu Imienin Komendanta Józefa Piłsudskiego”. Początek tekstu sankcjonuje legendę solenizanta: "W trudnym zmaganiu się Polski ze swoją dolą, w ciężkiej walce o swoje prawo do istnienia, zaiste promieniem otuchy jest dla nas człowiek jedyny, którego szerokie masy znają z imienia i z czynu, ten, komu wierzą, kogo kochają". 

W prezencie stopień Pierwszego Marszałka

W dniu imienin w 1918 r. Piłsudski przebywał w więzieniu w Magdeburgu i Polacy manifestacyjnie wysyłali, z inicjatywy peowiaków, do Niemiec pocztówki z życzeniami. Korespondencja licząca wiele tysięcy kartek została na polecenie warszawskiego gubernatora zatrzymana, a następnie skonfiskowana i zniszczona.

Uroczystą oprawę miały pierwsze imieniny w niepodległej Ojczyźnie w 1919 roku. Życzenia składały władze, wojsko i społeczeństwo, napłynęły tysiące depesz. Rok później kulminacyjnym momentem marcowego dnia było zakomunikowanie Naczelnemu  Wodzowi przez ministra spraw wojskowych - gen. J. Leśniewskiego, aby zechciał przyjąć stopień Pierwszego Marszałka Polski.

W kolejnych latach imieniny były uroczystością obchodzoną w całym kraju, by po zamachu majowym stać się, od 1927 r., nieoficjalnym świętem państwowym. Każde miasto i większość gmin organizowało różne imprezy, powołując wcześniej Komitety Obchodów Imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Najbardziej uroczyście imieniny obchodzono w wojsku, bo dla żołnierzy Marszałek był zwycięskim Wodzem, mężem stanu oraz uosobieniem ofiarnego patriotyzmu. W przygotowaniu różnych imprez aktywnie uczestniczyło stowarzyszenie Rodzina Wojskowa.

Imieninowe fety w Białej Podlaskiej...

W regionie już podczas wojny peowiacy świętowali imieniny Komendanta. Świadczą o tym wspomnienia wójta Kąkolewnicy A. Mazura: "Na 19 marca zawsze były zbiórki u Pawlikowskiego. Pamiętam, jak Olszański -„Ukraina” mówił, że Niemcy Dziadka ułapili i trzymają w Magdeburgu/.../ I tak mi się dziwne już wówczas zdawało, że ot, nie widzieliśmy nigdy tego Piłsudskiego, siedzi zamknięty, a rządzi. Już wtedy pojąłem, że człowiek to o sile nadludzkiej. Nie przypuszczałem wtedy, że w wolnej Ojczyźnie, jako wójt gminy, będę organizował obchody imieninowe Tego, którego tak my, Peowiacy, kochaliśmy, a który wywiera ciągle ten sam wpływ na losy Narodu. Warto tu podkreślić, że już w owych czasach wbrew zakazom władz niemieckich samorzutnie urządzaliśmy obchody imienin Komendanta, a ta tradycja peowiacka przeniosła się i w czasy dzisiejsze".

Na Podlasiu imieniny Naczelnika Państwa w 1922 r. uroczyście obchodziła Biała Podlaska. Rano zorganizowano mszę polową, potem defiladę wojskową, wieczorem zaś akademię. „Silne" przemówienie o Józefie Piłsudskim, jako o bojowniku o wolność i niepodległość Polski, wygłosił prof. T. Maślak z Gimnazjum J. I. Kraszewskiego.

12 marca 1929 roku w sali Sejmiku Bialskiego odbyło się posiedzenie Komitetu Organizacyjnego pod przewodnictwem prezesa Zarządu Obwodu Związku Strzeleckiego. Komitet postanowił dołożyć starań, by ten dzień miał charakter święta państwowego. Tydzień później bardzo uroczyście obchodzono dzień imienin, m.in. w kościołach, synagodze oraz cerkwi odprawiono nabożeństwa. Po defiladzie z udziałem wojska, Przysposobienia Wojskowego i OSP odbyły się dwie akademie w Białej i na Woli. Przemawiał m.in. poseł Czesław Górski. Oprócz tego były pogadanki w szkołach, miasto udekorowano flagami, a starosta w swoim sprawozdaniu podkreślił: "uroczystość ta wypadła okazalej, niż w latach poprzednich".

... w Radzyniu i Międzyrzecu

Imieniny Józefa Piłsudskiego obchodzono także w Radzyniu Podlaskim. Staraniem Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego uroczystości zorganizowano w 1927 r. Po nabożeństwie w kościele parafialnym starosta M. Wazowski przyjął defiladę hufca szkolnego PW z gimnazjum, hufca ZHP, dwóch drużyn ZS ze wsi Białka i Lisiwólka, Straży Ogniowej i plutonu policji państwowej, wieczorem odbyła się akademia. Bardzo aktywnie uczestniczył corocznie w uroczystościach imienin swojego honorowego Komendanta Związek Strzelecki.

Jednym z najlepszych w regionie był oddział ZS w Miłkowie. W tej miejscowości 20 marca 1927 r. na obchodzie imienin Marszałka stawiło się 9 oddziałów ZS i jedna Straż Ogniowa. Program przewidywał: strzelanie z karabinów, biegi, skok w dal, zawody w piłce nożnej i koszykowej oraz odczyt o J. Piłsudskim. W imprezie uczestniczyli m.in.: starosta, komendant policji, oficer Przysposobienia Wojskowego 22 pp., Komendant Obwodu ZS i licznie zgromadzona publiczność.  

18 marca 1928 r. w Radzyniu Podlaskim na program złożyły się: zbiórka oddziałów PW, raport, msza św., przemówienie okolicznościowe, defilada, capstrzyk i przedstawienie amatorskie, na którym odegrano sztukę pt. „Więzień z Magdeburga”. Następnego dnia odbyła się uroczysta akademia z częścią koncertową. Podobny program miał obchód w Międzyrzecu Podlaskim.  W następnym roku program imienin w Radzyniu Podl. stał się jeszcze bogatszy. Uroczystości rozpoczęły się już 17 marca akademią w miejscowym teatrze. Prof. gimnazjum Dąbrowski wygłosił odczyt o życiu i pracy Marszałka, potem były deklamacje i występ szkolnego chóru. Na zakończenie orkiestra Straży Pożarnej odegrała marsz „Pierwsza Brygada”. 19 marca po nabożeństwie odbyła się defilada przed starostą, w której udział wzięli: Oddział ZS, Oddział Związku Legionistów Polskich ze sztandarem oraz młodzież szkół powszechnych. Po południu odbyły się zawody strzeleckie, wieczorem zaś w gimnazjum uroczysta akademia. Słowo wstępne wygłosił prezes Oddziału ZS dr S. Sitkowski, uczniowie deklamowali utwory poety E. Słońskiego: „Legiony” i „Brygadier Piłsudski”, kilka utworów muzycznych wykonał miejscowy zespół Towarzystwa Miłośników Sceny i Muzyki.

Poczta maderska

Z Janowa Podlaskiego imieninową depeszę na Maderę wysłał właściciel majątku w Cieleśnicy i współzałożyciel PWS w Białej Podlaskiej Stanisław Rozenwerth

Wyjątkowo pracowite dni miała poczta polska i portugalska w związku z imieninami 19 marca 1931 r., kiedy Piłsudski wypoczywał na Maderze. Na wyspę życzenia wysyłali Polacy i rodacy na emigracji. Wydrukowano 5 milionów pocztówek z życzeniami, z tego 1 mln przekazano Polonii w USA. W Polsce dzieci w każdej szkole miały obowiązek wysłać kartkę z życzeniami, podobnie urzędnicy wszystkich szczebli, a także prezydia stowarzyszeń, dowództwa wojska i komendy policji. Jeśli dodamy do tego naturalną aktywność autentycznych zwolenników Marszałka w „akcji na Maderę”, to trudno sobie wyobrazić, jaką katastrofę przeżył malutki urząd pocztowy w Funchal, zmuszony w ciągu kilkunastu dni przyjąć około 1 040 000 kartek, listów i telegramów.

 Dotarły też tam życzenia z Południowego Podlasia. Legioniści i peowiacy życzyli Marszałkowi długiego życia w zdrowiu i realizacji swych wielkich idei. Z Janowa Podlaskiego depeszę do miasta Funchal wysłał właściciel majątku w Cieleśnicy i współzałożyciel PWS w Białej Podl.: "W imieniu Rady Zarządu pracowników Podlaskiej Wytwórni Samolotów składa najserdeczniejsze życzenia i wyrazy hołdu Stanisław Rozenwerth".

Rajdy i wizyta w Belwederze

Podczas odprawy naczelników Straży Pożarnych Okręgu Bialskiego zaproponowano zorganizowanie w okresie 17-19 marca rajdu strażackiego na terenie Okręgu, jako wyraz hołdu Wodzowi Narodu Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Z okazji imienin w 1932 r. OSP w Białej Podl. ofiarowała Piłsudskiemu okolicznościowy adres oprawiony aksamitem. W następnym roku z tej samej okazji zorganizowano ponownie rajd straży pożarnych. Trasa rajdu, w dniach 15-19 marca, wynosiła 467 km. Specjalnym podarkiem dostarczonym do Belwederu był oryginalny prezent w postaci miniaturowej pompy strażackiej „Tryumf”.

Na odprawie naczelników OSP w dniu 11 lutego 1934 r. w Białej Podlaskiej, w której uczestniczyło 41 osób, omówiono sprawy organizacyjne związane z przeprowadzeniem III Rajdu Strażackiego ku czci Imienin Marszałka J. Piłsudskiego. 20 kwietnia wizytę w Belwederze złożyła delegacja Zarządu OSP w Białej Podlaskiej, z prezesem Adolfem Nałęcz-Deleckim na czele. Strażacy powiatu bialskiego wręczyli adres hołdownicz, wpisali się do księgi pamiątkowej, następnie w towarzystwie adiutanta Marszałka kpt. Lucjana Miładowskiego zwiedzili Muzeum Belwederskie. (dokończenie za tydzień)

Szczepan Kalinowski