Samoloty RWD-8 z Podlaskiej Wytwórni Samolotów. Tych było najwięcej

Narodowe Archiwum Cyfrowe

RWD-8 pws SP-BAF. Na zdjęciu podczas uruchamiania silnika. Został wyprodukowany w PWS w 1936 roku, pod numerem ewidencyjnym 34-200. Stanowił własność Ministerstwa Komunikacji, a użytkowany był przez Aeroklub Gdański

W historii polskich skrzydeł i udziału w niej Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej istotne miejsce zajmuje samolot RWD-8. Był tu produkowany z oznaczeniem RWD-8 pws, dla odróżnienia od płatowców wytwarzanych w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych w Warszawie, gdzie były sygnowane znakiem RWD-8 dwl.

W Białej Podlaskiej wyprodukowanych zostało 500 egzemplarzy, jak policzył Andrzej Glas w 1977 roku. W 1983 roku w książce napisanej wspólnie z Leszkiem Dulębą pada liczba 470 sztuk. Z kolei w książce wydanej wespół z Tadeuszem Chwałczykiem, w 1990 roku, podana jest ponownie liczba 500. Nawet gdyby przyjąć tę mniejszą wartość egzemplarzy RWD-8 pws, był to samolot wyprodukowany w okresie dwudziestolecia międzywojennego w największej liczbie.

Lotnisko mokotowskie w Warszawie, grudzień 1935 r. Przekazanie przez LOPP trzynastu samolotów RWD-8 i RWD-13 aeroklubom. Widoczne są znaki rejestracyjne RWD-8 SP-AYP pws i SP-AYS pws. Tych z PWS mogło być tam więcej, ale znaki większości płatowców są niewidoczne

Prace projektowe nad konstrukcją samolotu rozpoczęły się po ogłoszeniu konkursu przez Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych na samolot nadający się do szkolenia podstawowego pilotów, kandydatów do lotnictwa wojskowego i docelowego wykorzystania go w armii. Wymagania wobec płatowca określiła w 1931 roku Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Przystąpiły do niego trzy konstrukcje: oblatany w 1931 roku BM-4h z Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu, oblatany w lipcu 1932 roku PZL-5 bis z Państwowych Zakładów Lotniczych w Warszawie oraz oblatany pod koniec 1932 roku RWD-8 z Warsztatów Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej (dalej: Warsztaty Sekcji Lotniczej).

Na potrzeby konkursu, z lewej strony kabiny zostały zamontowane stopnie wejściowe, zaś z przodu – konstrukcja metalowa, zwana brodą, mająca chronić silnik w razie kapotażu (wypadku lotniczego, polegającego na przewróceniu się samolotu przez nos na plecy). Konkurs wygrała konstrukcja RWD-8. Koncepcję tego samolotu przygotował inż. Stanisław Wigura. Niestety, 11 września 1932 roku zginął w katastrofie w locie z Franciszkiem Żwirką pod Cierlickiem, na czeskim Śląsku Cieszyńskim. Obliczenia konstrukcyjne wykonał już inż. Leszek Dulęba.

RWD-8 pochodził z DWL

Skrót RWD wywodzi się od inicjałów nazwisk trzech studentów Politechniki Warszawskiej, którzy rozpoczęli współpracę jeszcze na uczelni, a na celu mieli tworzenie samolotów. Byli to Stanisław Rogalski, Stanisław Wigura i Jerzy Drzewiecki. Założyli oni Warsztaty Sekcji Lotniczej. Szybko zdobyli uznanie, jako konstruktorzy serii samolotów RWD, wówczas od RWD-1 do RWD-7. Studia ukończyli w 1929 roku. LOPP wysoko ceniła i patronowała działaniom młodych konstruktorów na rzecz budowy popularnego i taniego samolotu turystycznego, upatrując w nich także zdolność do stworzenia udanego samolotu szkolnego.

RWD-8 pws SP-BAR. Wyprodukowany w PWS w 1936 roku, z numerem fabrycznym 34-210. Stanowił własność Ministerstwa Komunikacji, użytkowany był w Aeroklubie Lwowskim. Zdjęcie pochodzi z sierpnia 1938 roku i wykonane zostało na lotnisku mokotowskim podczas Krajowych Zawodów Lotniczych. Na pierwszym planie piloci: Julian Kowalski, Eugeniusz Przysiecki i Jerzy Solak

Sekcja Lotnicza, w opinii Ligi, „…wykazała największą żywotność i rokowała na przyszłość najlepsze nadzieje”. Przeto Liga w 1929 roku rozpoczęła na Okęciu budowę dla nich zaplecza technicznego. W 1930 roku Warsztaty Sekcji Lotniczej zostały tam przeniesione. W 1933 roku przekształcono je w spółkę z o.o. Doświadczalne Warsztaty Lotnicze (DWL). Jeszcze w 1932 roku powstały w nich dwa prototypy RWD-8. Niezależnie od tego ruszyła budowa serii informacyjnej w liczbie 5 egzemplarzy. W sumie w latach 1932-1938 w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych zbudowano 78 egzemplarzy tych samolotów.

Dobre osiągi samolotu i tania eksploatacja spowodowały, że zainteresowanie nim wykazały władze lotnictwa wojskowego. Z powodu niedostatecznych możliwości produkcyjnych w DWL, jak też niechęci w kręgach wojskowych do prywatnych wytwórni, szczególnie szefa Departamentu IV Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. Ludomiła Rayskiego, zadanie produkcji RWD-8 zostało powierzone państwowej PWS.

Duża seria z RWD-8 z PWS

Dokumentację na potrzeby produkcji seryjnej przygotował zespół pod kierownictwem Antoniego Uszackiego. Konstrukcja została wyposażona w wyjmowaną przegrodę między kabinami. Powstała w ten sposób kabina wannowa, co było wymogiem wojska. Spośród wytworzonych w latach 1934-1938 w PWS samolotów RWD-8, na potrzeby wojska trafiło 350 egzemplarzy, z czego 200 było używanych do szkolenia, a 45 w plutonach łącznikowych. Inne zostały przeznaczone na obozy Przysposobienia Wojskowego Lotniczego. W lotnictwie cywilnym znalazło się 120 sztuk.

W latach 1934-36 samoloty RWD-8 zaczęły stanowić podstawowy typ używany do szkolenia lotniczego pilotów wojskowych. Do 1938 roku ich baza w całym kraju wynosiła już 560 maszyn. To pozwoliło na wyszkolenie w szkołach lotniczych i na obozach PW Lotniczego ponad tysiąca osób. Była to grupa nowych pilotów, którzy wzięli udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, a potem stanowili podstawowe kadry Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie.

Odmiany RWD-8

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku w Europie Zachodniej pojawiła się moda na szybownictwo. Holowanie szybowców w powietrze przez samoloty nazywano wówczas lotami wleczonymi. W Polsce po raz pierwszy hol został wykonany 16 października 1931 roku na lotnisku Okęcie.

RWD-8 pws SP-BES – na zdjęciu z prawej strony. Został wyprodukowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w 1937 roku. Nosił numer fabryczny 34-271. Był własnością Ministerstwa Komunikacji, w użytkowaniu Aeroklubu Krakowskiego. Po wybuchu II wojny światowej był jednym z 69 samolotów RWD-8 ewakuowanych do Rumunii. Tam został wciągnięty do służby z numerem rejestracyjnym YR-CFH. Z powodu zużycia, 6 listopada 1947 roku został skasowany

Szybowiec SG-21 Lwów był „wleczony” przez samolot PZL-5. Chociaż nosił on nazwę Lwów, pochodził z Warsztatów Szybowcowych w Warszawie. Zaczep do liny znajdował się na końcu specjalnego stelażu, swoistego rusztowania, umieszczonego nad kadłubem i statecznikiem pionowym samolotu. Było ono spawane z rur stalowych. Pogarszało to właściwości aerodynamiczne zespołu samolot-szybowiec, ale z kolei wybaczało więcej błędów szybownika, niż w przypadku zaczepu przy płozie ogonowej.

Szybko okazało się, że RWD-8 znakomicie nadaje się do holowania szybowców. W „Skrzydlatej Polsce” z tamtych lat wyrażono opinię, że jest on do tego celu samolotem „pierwszorzędnym”. Miał sporą prędkość wznoszenia: w przypadku RWD-8 pws – 4 m/s, ale RWD-8 dwl – już od 4,7 do 5,2 m/s. Jednocześnie mała prędkość lotu, 110 km/h, była bezpieczna dla szybowców. Stelaż, według projektu wykonanego w DWL, zastosowano na kilku egzemplarzach wyprodukowanych w Białej Podlaskiej.

W PWS powstała też wersja RWD-8a, o zwiększonym zasięgu, którą zaprojektował Antoni Uszacki. Zasięg wzrósł z 435 do 725 km. Pozwolił na to dodatkowy 50-litrowy zbiornik paliwa, umieszczony w baldachimie. W 1937 roku wykonano też wersję do szkolenia w lotach nocnych oraz do skoków spadochronowych, wzorowaną na RWD-8 dwl. Tu samoloty miały zamontowaną z prawej strony kadłuba deskę (ławkę) dla skoczka i uchwyty. Wojsko zamówiło również w PWS wersję RWD-8 do lotów treningowych według przyrządów, bez widoczności ziemi. Druga kabina była zasłaniana żaluzjami rozsuwanymi na boki. Opracowana także została wersja cywilna, z przeznaczeniem na eksport.

Licencje i eksport

Podejmowane były próby sprzedaży licencji oraz eksportu samolotów RWD-8. Prawa do produkcji zakupiła Estonia, jednakże w warsztatach lotniczych w Tallinie w 1934 roku zdołano wybudować tylko jeden egzemplarz. W 1935 roku w Belgradzie wybudowano trzy egzemplarze. Jugosłowiańskie wojsko nie wykazało zainteresowania tym rodzajem samolotu. Trzy RWD-8 z wytwórni DWL zostały sprzedane do Palestyny.

RWD-8 pws SP-BPY Orlę. Wyprodukowany w 1938 roku z numerem ewidencyjnym 34-405, został zakupiony przez Ministerstwo Komunikacji. W 1939 roku odkupiony przez uczniów szkół powszechnych w Łodzi, został przekazany wojsku

Jeden RWD-8, wyprodukowany w PWS, został wystawiony w 1934 roku w konkursie na samolot szkolny dla lotnictwa wojskowego Brazylii. Był to akurat pierwszy egzemplarz wykonany w Białej Podlaskiej. Nosił numer fabryczny 34-1, zaś znaki cywilne SP-ANI. Do rejestru statków powietrznych wpisany został 19 września 1934 roku. Stanowił własność bialskiej wytwórni. W konkursie zajął drugie miejsce i tym samym nie został zakwalifikowany do dalszej procedury.

W 1935 roku PWS prowadziła rozpoznanie co do możliwości sprzedaży swoich wyrobów do Egiptu. Poleciał tam RWD-8a, wyprodukowany w pierwszej połowie 1935 roku, oznaczony jako SP-APN. Z braku zainteresowania w Egipcie, został zakupiony przez Ministerstwo Komunikacji i trafił do Aeroklubu Śląskiego.

Zestawienia prawdopodobnie wszystkich samolotów RWD-8, wyprodukowanych w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych, dokonał niestrudzony kronikarz i badacz historii polskiego lotnictwa Andrzej Glass. W tabeli znalazło się 78 pozycji. Tego samego dokonał on w odniesieniu do samolotów RWD-8, wyprodukowanych w Podlaskiej Wytwórni Samolotów na potrzeby cywilne. Tu znalazło się 216 pozycji.

Dzięki wysiłkowi Glassa, można dziś na przykład – mając zdjęcie cywilnego RWD-8 – po znakach rejestracyjnych określić: miejsce i rok jego produkcji, w większości przypadków z dokładnością do miesiąca datę wpisania do rejestru, a także kto był właścicielem i gdzie był użytkowany.

Gdyby dodać liczbę samolotów wyprodukowanych na potrzeby cywilne i dla wojska, suma przekraczać będzie globalną liczbę wyprodukowanych RWD-8. Wynika to z faktu, że część samolotów cywilnych, na przykład w formie darowizn, przekazywana była lotnictwu wojskowemu.

Jerzy Trudzik

zdjęcia pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego

Czytaj więcej o samolotach pasażerskich z Podlaskiej Wytwórni Samolotów: