Dzieje 34 pułku piechoty w latach 1919-1939 (cz. 9)

Pobyt na Wileńszczyźnie w latach 1920-1922

34 pułk piechoty nie brał udziału w Bitwie Warszawskiej z powodu strat, jakich doznał w boju pod Jabłonką. Jego pozostałości wycofano z frontu i przeniesiono do Pabianic, celem uzupełnienia i reorganizacji. Na miejscu dowództwo nad jednostką objął natomiast mjr Ludwik Bittner, były dowódca batalionu zapasowego 34 pp.

Reorganizacja jednostki dokonywała się w szybkim tempie. Kadra oficerska została uzupełniona oficerami rezerwy, powołanymi w ramach mobilizacji do służby czynnej. Umundurowanie, ekwipunek i uzbrojenie przydzieliło natomiast Ministerstwo Spraw Wojskowych. Do 34 pp przybywali również żołnierze, którym udało się uciec z sowieckiej niewoli. 30 sierpnia 1920 r. płk Narbut-Łuczyński został odwołany z funkcji dowódcy 9 DP i skierowany do Białej Podlaskiej, gdzie otrzymał zadanie odtworzenia 34 pp. Na początku września 1920 r. 34 pułk piechoty przybył z Pabianic do Białej Podlaskiej, gdzie ostatecznie zakończono jego reorganizację.

Do końca pobytu w Białej Podlaskiej stan 34 pp osiągnął niebywałą dotąd dla niego wysokość – ponad 3 tysiące szeregowych. Pułkownik Narbut-Łuczyński wspominał: „nikomu nie przekazując dowództwa […] podążyłem do Białej Podlaskiej, dokąd ściągał ponownie baon zapasowy 34 p.p. Jak kraj był pod wrażeniem „Cudu nad Wisłą” – tak ja zostałem olśniony cudem odrodzenia mego pułku. Okazało się, że większość żołnierzy zdołała uniknąć niewoli po otoczeniu pod Jabłonką i wróciła do pułku, korzystając z zamieszania, wywołanego kontrofensywą polską”.

Ordery od Piłsudskiego

Podczas odtwarzania 34 pp w Białej Podlaskiej powstał komitet pod przewodnictwem starosty Antoniego Masalskiego, który ufundował jednostce sztandar. Jego uroczyste wręczenie odbyło się 10 września 1920 r. Było ono poprzedzone mszą polową celebrowaną przez kapelana 34 pp – ks. Roszkowskiego. W uroczystości uczestniczyli: gen. Leonard Skierski – dowódca 4 Armii, gen. Wojciech Falewicz – reprezentant MSWojsk., gen. Bronisław Babiański – z DOG Lublin oraz gen. Reynal – z Misji Francuskiej. Sztandar – w imieniu fundatorów – wręczył na ręce mjr. L. Bittnera starosta bialski.

Uroczystość zgromadziła również tłumy ludności cywilnej, manifestującej swą liczebnością silne więzi z 34 pp oraz wdzięczność za walki w obronie Polski stoczone przez pułk w latach 1919-1920. Przejeżdżający w tym czasie przez Białą Podlaską Marszałek Józef Piłsudski, podczas krótkiego postoju pociągu na stacji kolejowej, odznaczył orderami Virtuti Militari V klasy najbardziej zasłużonych szeregowych i oficerów pułku: płk. A. Narbuta-Łuczyńskiego, por. Kazimierza Galińskiego oraz sierż. Jerzego Dębowskiego.

Pod koniec września 1920 r., w związku z rozpoczynającą się bitwą nad Niemnem, 9 DP w okolice Wołkowyska, i dopiero tutaj 34 pp dołączył do swej macierzystej dywizji. 7 października 1920 r. 9 DP została podporządkowana dowództwu 2 Armii gen. E. Śmigłego-Rydza i otrzymała rozkaz przegrupowania się w rejon Lida – Bastuny.

Drużyna piechoty 34 pp, lata dwudzieste XX wieku

Rozejm w Rydze

12 października 1920 r. w Rydze podpisano rozejm polsko-rosyjski, zgodnie z którym działania wojenne wstrzymano 18 października od godz. 24. Jego zawarcie, poprzedzające podpisanie pokoju, zastało 34 pp w rejonie: Łazduny – Tokaryszki (woj. nowogródzkie).

Dywizje 2 Armii rozlokowane na Wileńszczyźnie, ze względu na napięte stosunki z Litwą oraz stan rozejmu z Rosją Sowiecką, pozostały na stopie wojennej, w związku z czym demobilizacja objęła je w stopniu minimalnym. Z 9 DP wyłączono dowodzoną przez płk. Aleksandra Narbuta-Łuczyńskiego XVIII Brygadę Piechoty, złożoną z 22 i 34 pp, wspartą dywizjonem 9 pap, którą podporządkowano gen. Lucjanowi Żeligowskiemu – dowódcy wojsk Litwy Środkowej. Tworząc tzw. Mereczeńską Brygadę pułki te zostały zgrupowane w Miednikach na południe od Wilna, stanowiąc odwód tego zgrupowania.

Po zakończeniu wojny w Wojsku Polskim rozpoczęła się zakrojona na szeroką skalę akcja odznaczeniowa. 4 grudnia 1920 r., na polach pod Łazdunami, Józef Piłsudski udekorował orderami Virtuti Militari V klasy m.in. sztandar 34 pułku piechoty. 9 DP znalazła się w gronie trzech dywizji Wojska Polskiego, których wszystkie pułkowe sztandary zostały udekorowane najwyższym bojowym odznaczeniem.

Konsolidacja oddziałów

Marszałek J. Piłsudski w swoim wystąpieniu na okolicznościowym spotkaniu powiedział m.in.: „Na drodze swej nie mieliście wielkich miast, których zdobycie wsławiłoby wasze imię. Na wojnie każdemu może się zdarzyć choć raz dokonać czynu, zasługującego na nagrodę. Lecz o ile więcej wart jej jest ten, kto przez całą wojnę był niezachwiany, na kogo mogłem liczyć w najcięższych nawet chwilach i być pewnym, że nigdy nie zawiedzie. W moim notatniku Naczelnego Wodza nie macie żadnego minusa i dlatego 9 dywizja otrzymuje najwyższe odznaczenie wojskowe”.

Zawarte z Rosją Sowiecką zawieszenie broni znacznie ułatwiło proces uporządkowania oraz konsolidacji oddziałów i umożliwiło rozpoczęcie szkolenia, a tym samym podniesienia ich gotowości bojowej. W oddziałach zostały zorganizowane kursy dla wyższych dowódców i oficerów sztabowych. Jak już wyżej wspomniano, pułki 9 DP nie powróciły w 1920 r. do swych stałych garnizonów. Jeszcze przez ponad rok od zakończenia wojny z Rosją Sowiecką strzegły one ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej. Było to wówczas niezbędne, wskutek działania dywersantów komunistycznych na Kresach Wschodnich. Wobec więc stałego naruszania granicy państwowej przez uzbrojone bandy sowieckie polskie oddziały wystawiały jednostki alarmowe, które obsadzały miejscowości w pasie przygranicznym.

Pogorszenie nastrojów

Ratyfikacja traktatu pokojowego z Rosją Sowiecką z 18 marca 1921 r. zastała 34 pp koło Lipniszek na płn.-wsch. od Lidy. Okolice Lidy był ogołocone z wszelkich zapasów przez formujące się tu poprzednio oddziały sowieckie. W tych niezwykle trudnych warunkach zakwaterowania 34 pp spędził ponad rok, szczególnie ciężka była zima 1920/1921 roku. W tym czasie jednak, mimo niekorzystnych warunków, jednostkę zorganizowano na etat pokojowy; stworzono kadrę zawodową, którą przeszkolono według nowych regulaminów. Wyszkolono także kilka roczników rezerwistów i rekrutów.

W połowie maja 1921 r. zmieniono dyslokację oddziałów 9 DP, która przemieściła się w rejon Lebiedziewo – Mołodeczno. Nastroje w oddziałach dywizji nadal były złe, ponieważ rejon Mołodeczna nie różnił się właściwie od tego, co zastali żołnierze w okolicach Lidy rok wcześniej. Oddziały były rozlokowane we wsiach w bardzo prymitywnych warunkach. Często dochodziło także do konfliktów z lokalną ludnością, nastąpiło obniżenie dyscypliny, zanotowano także wypadki dezercji. Ludność miejscowa niemal bez przerwy skarżyła się na wojsko wypasające łąki, zajmujące stodoły i stajnie.

Pierwsze kluby sportowe

Mimo niezwykle trudnych warunków stacjonowania w poszczególnych oddziałach starano się organizować życie sportowo-kulturalne. To właśnie podczas wojny polsko-sowieckiej w pułkach zaczęły powstawać pierwsze kluby sportowe. Przykładowo już w 1919 r. referent oświatowy 34 pp – sierżant Stanisław Pinkowski znalazł place do gry w piłkę nożną i krykieta . Żołnierz ten bardzo dobrze wywiązywał się z powierzonych sobie zadań – zorganizował m.in. drużyny piłkarskie; doprowadził do rozegrania w Pińsku meczu piłki nożnej oraz biegów sztafetowych, biegów z przeszkodami, w workach, etc.

Intensywnie rozwijała się także piłka nożna. 3 maja 1921 r. drużyna 22 pp rozegrała mecz z 34 pp, a rok później zdobyła II miejsce w 9 DP. 22 sierpnia 1921 r. rozkazem Ministerstwo Spraw Wojskowych zarządziło przejście 9 DP na stopę pokojową i rozlokowanie jej oddziałów w stałych garnizonach. Ostatecznie we wrześniu 1922 r. 34 pp i 9 pap przybyły do Białej Podlaskiej, tworząc tu swój garnizon. Tym samym rozpoczęła się pokojowa służba Wojska Polskiego na Południowym Podlasiu.

Przekreślone plany sowietyzacji Polski

Podczas wojny polsko-sowieckiej 1919-1920 34 pp stracił 16 oficerów i 200 szeregowych, natomiast odznaczonych Srebrnym krzyżem orderu wojennego „Virtuti Militari” V klasy zostało 43 żołnierzy. Ponadto „Krzyżem Walecznych” odznaczono 48 oficerów i 349 szeregowych. Zdobycz wojenna pułku wyniosła: 10 dział polowych i ciężkich, ponad 100 karabinów maszynowych, kilka tysięcy karabinów ręcznych, ponad 500 tys. sztuk amunicji karabinowej i dużą ilość pocisków artyleryjskich. Ponadto zdobyto kilka lokomotyw, kilkaset wagonów, 18 rzecznych statków parowych, 7 holowników, 8 łodzi motorowych, kilkadziesiąt wozów i kuchni polowych, kilkaset koni, kilka dużych stacji telefonicznych i kilkaset km kabla. Do niewoli dostało się ponad 2 tys. czerwonoarmistów, zdobyto także 7 chorągwi i sztandarów, w tym sztandar sowieckiego 422 pp.

Pokój ryski kończył okres walk o utrzymanie niepodległości i granice nowo powstałego Państwa Polskiego. Zwycięstwo w wojnie z bolszewizmem zamykało stuletni okres polskich walk o wolność i niepodległość. Umożliwiło także prowadzenie, przynajmniej przez pewien czas, polityki wewnętrznej i zagranicznej niezależnej od interesów państw obcych. Pozwoliło ponadto wychować młode pokolenie Polaków w polskiej tradycji i patriotyzmie.

W sierpniu 1920 r. pod Warszawą przekreślone zostały bolszewickie plany sowietyzacji Polski i przeniesienia rewolucji na zachód Europy na bagnetach Armii Czerwonej. Żołnierz polski, broniąc w 1920 r. swojej Ojczyzny, bronił jednocześnie całej Europy. Zwycięstwo Polski osłaniało i zarazem utrwalało istnienie i suwerenność wszystkich sąsiadów II Rzeczypospolitej (zwłaszcza krajów nadbałtyckich) i na 25 lat ratowało miliony Europejczyków przed zniewoleniem Sowieckiej Rosji.