Jak na Podlasiu fetowano zwycięstwo nad Armią Czerwoną w 1920 r.

Pocztówka z 1930 r. przedstawiająca medal pamiątkowy z Marszałkiem Józefem Piłsudskim

Okazji do czczenia na Podlasiu pokonania w 1920 r. Armii Czerwonej było wiele. Wspominano wiktorię przy okazji obchodów imienin Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, czy też Święta Niepodległości 11 listopada, które dopiero w 1937 r. uzyskało sankcję prawną. Pamiętano o walkach z Armią Czerwoną podczas świąt pułkowych. W Białej Podlaskiej 34 pp. obchodził je 8 maja w rocznicę bitwy pod Rzeczycą, 3 sierpnia – w dzień pamięci o poległych kolegach z 34 pp. oraz 14 czerwca, kiedy obchodzono święto 9 pułku artylerii polowej.

Święto Żołnierza Polskiego sankcjonował rozkaz Ministra Spraw Wojskowych gen. S. Szeptyckiego z 4 sierpnia 1923 r. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia 15 sierpnia 1920 r. nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w walkach z wiekowym wrogiem o całość i niepodległość Polski. W rozkazie ani razu nie wymieniono Naczelnego Wodza – Marszałka J. Piłsudskiego.

X-lecie z rozmachem

Z największym rozmachem w II Rzeczpospolitej zorganizowano „Obchody Dziesięciolecia Zwycięstwa nad Rosją Sowiecką w 1930 r.” Komitet Obchodu, pod protektoratem Prezydenta RP prof. I. Mościckiego, zawiązał się w czerwcu 1930 r. i wszczął na terenie całej Polski akcję zmierzającą do trwałego upamiętnienia zwycięskiej wojny w postaci tablic, pomników z nazwiskami poległych obrońców Ojczyzny. Prace komitetu odbywały się pod hasłem: „Geniuszem Wodza – męstwem żołnierza – wysiłkiem narodu”.

Plakat z 1920 r.

Problemem okazał się wybór najlepszej daty obchodów. Dzień 15 sierpnia odpadał z powodu wakacji, a przecież liczono na gremialny udział młodzieży szkolnej, co miało doniosły charakter ze względów patriotyczno-wychowawczych. Wyznaczony pierwotnie dzień 18 października, jako rocznica rozejmu, został przez Komitet Obchodu wobec bliskiego terminu Święta Niepodległości przesunięty na 11 listopada. Zalecano jednak 18 października zorganizowanie w terenie i wojsku pogadanek, odczytów, koncertów i słuchowisk radiowych, aby dać wyraz wdzięczności i hołdu Narodu dla bohaterskich wysiłków Wojska i Jego Wodza Marszałka Józefa Piłsudskiego. Połączenie rocznicy odzyskania niepodległości z 10. rocznicą bitwy pod Warszawą pozwoliło zaprezentować Marszałka nie tylko jako budowniczego państwa, ale także jako zwycięskiego wodza i obrońcę narodu.

200 pocztówek

Komitet zwracał się z prośbą o rozpowszechnienie kompletów propagandowych w cenie 30 zł, składających się z 200 pocztówek i medalu pamiątkowego. Apelował także o ufundowanie płaskorzeźby Wodza Narodu i tablicy pamiątkowej, jak również tablicy dla poległych mieszańców w walkach 1918-1920, które mogą być wmurowane w reprezentacyjnym miejscu lub na skromnym pomniku. Płaskorzeźbę Piłsudskiego i pamiątkową tablicę Komitet lokalny mógł otrzymać za darmo pod warunkiem sprzedaży pamiątkowych medali na sumę 900 zł.

Komitet Główny pismem z 18 września 1930 r. do starosty pow. konstantynowskiego ponawia prośbę o zamawianie kompletów propagandowych: "Jest bardzo pożądane, aby w pierwszym rzędzie każdy Komitet Powiatowy ufundował taki komplet, składający się z płaskorzeźby Piłsudskiego, tablicy pamiątkowej i tablicy dla poległych, to za przykładem Komitetu powiatowego pójdą również komitety lokalne".

Tablice za medale

Tablica miała typowy tekst: „Padli na polu chwały/ odpierając od granic Państwa Polskiego/ pod wodzą Józefa Piłsudskiego/ nawałę bolszewicką w 1920 roku”. Pod tym napisem było przeznaczone miejsce na nazwiska poległych żołnierzy z danej miejscowości i okolic. Jeśli nie było poległych, to Prezydium Komitetu Głównego zaprojektowało tablicę o treści ogólnej: „Rok 1930/ W dziesiątą rocznicę/ zawieszenia broni/ ku czci Obrońców Ojczyzny/ poległych na polu chwały/ przy odpieraniu najazdu wrogów/ pod wodzą Józefa Piłsudskiego/ w latach 1918-1920.”

Aby zmobilizować lokalne społeczności i administrację w terenie, Komitet argumentował, że we Francji prawie w każdej wiosce jest tablica dla poległych. Efekty swojej pracy Komitet Obchodu Dziesięciolecia Zwycięskiego Odparcia Najazdu Rosji Sowieckiej przedstawił 11 listopada 1930 r. Marszałkowi J. Piłsudskiemu. Akcja rozpoczęta dwa lata wcześniej z okazji X-lecia Odzyskania Niepodległości mogła się pochwalić rozpowszechnieniem 1577 dużych płaskorzeźb z brązu, 16 523 pamiątkowych medali oraz 1 600 000 sztuk okolicznościowej pocztówki.