Dzieje 9 pułku artylerii lekkiej w latach 1919-1939 (cz. 7)

(źródło: Library of Congress)

Wrzesień 1920 r. polscy żołnierze w drodze na front

Walki 9 pap nad Bugiem i na Wołyniu

Zwycięski manewr znad Wieprza odsunął co prawda bezpośrednie niebezpieczeństwo ze strony Armii Czerwonej, ale nieprzyjaciel zachował jeszcze znaczne siły na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, które w oparciu o 1 Armię Konną S. Budionnego nadal stanowiły duże zagrożenie.

Ofensywa na froncie południowym. (źródło: A. Przybylski, Wojna Polska 1918-1921)

Rozkazem Naczelnego Wodza z 23 sierpnia 1920 r. dowodzona przez gen. Zygmunta Zielińskiego 3 Armia (wchodząca w skład Frontu Południowego) miała obsadzić odcinek na Bugu od Włodawy do Sokala. Armia ta osłaniała Lubelszczyznę, zagrożoną przez 12 Armię Sowiecką i 1 Armię Konną, która po bezskutecznych próbach zajęcia Lwowa wyruszyła ostatecznie spod tego miasta, by uderzyć na Lublin – na tyły polskiego zgrupowania, które rozbiło Grupę Mozyrską i 16 Armię.

W pierwszym rzucie w rejon Lublina skierowano 10 DP, a później także następne dywizje, w tym 9 DP z rozwiązanej 5 Armii. Załadunek oddziałów 9 DP na transporty kolejowe rozpoczął się 29 sierpnia 1920 r. Przerzut jednostek 3 Armii trwał od 30 sierpnia do 3 września 1920 r. I dywizjon i 7 bateria 9 pap zostały skierowane bezpośrednio do Chełma, gdzie przybyły 2 września. Dzień później Józef Piłsudski udekorował krzyżami Virtuti Militari V klasy m.in.: ppor. Witolda Andruszewicza, dowódcę 3 baterii, bombardiera Paszkudzkiego, telefonistę 1 baterii (NN) i kanoniera Gąsiora oraz zwiadowcę 2 baterii (NN). Po tej uroczystości wszystkie pułki 9 DP zostały postawione w stan pogotowia marszowego. Dywizja miała uderzyć z rejonu Wołkowian na Hrubieszów celem oczyszczenia tego rejonu z nieprzyjaciela.

Rozbicie sowieckiej kawalerii

5 września 1920 r. 1. i 2. bateria zajęły stanowiska ogniowe koło wsi Stepankowice, na zachód od miasteczka Uściług. Pozycje baterii znajdowały się na obu skrajach wsi, frontem na południe. Około godz. 15.00 dowódca 1 baterii, ppor. Staszek, dostrzegł kawalerię sowiecką, wyjeżdżającą z położonych na południe wąwozów i parowów. Kawaleria w sile jednego pułku, rozpoczęła szybką szarżę w stronę na wzgórza z punktem obserwacyjnym, gdzie leżały w tyralierze dwie kompanie 15 pułku piechoty. Podporucznik Staszek szybko wrócił do swojej baterii, alarmując po drodze piechotę we wsi.

Karabiny maszynowe baterii zwróciły swe lufy w stronę wzgórza. W tym samym momencie wyjechała zza pagórka czerwona kawaleria – kierująca się wprost na baterię. Celowniczowie dział otworzyli ogień do czerwonej kawalerii, której uderzenie się załamało. Na placu boju pozostało około 60 trupów końskich i kilkadziesiąt ludzkich. Wśród nich znaleźli się dowódca pułku i komisarz bolszewicki. W tymże czasie inny oddział kawalerii sowieckiej uderzył na 2 baterię. Obsługa dział, nie tracąc zimnej krwi, odwróciła szybko działa w stronę szarżujących i kilkunastoma strzałami rozbiła ich szyk. Obie baterie ogniem swych dział aż do zmroku ostrzeliwały rozproszone oddziały sowieckie.

Za zwycięski bój z kawalerią Budionnego srebrnymi krzyżami orderu wojennego Virtuti Militari V klasy odznaczeni zostali: podporucznik Zenon Staszek, dowódca 1 baterii, podporucznik Ignacy Raczkowski oficer 2 baterii, oraz plutonowi: Mikołaj Talar, Roman Zych, kapral Wasyl Romaniuk i bombardier Stanisław Pawlak. W boju pod Stepankowicami ze strony sowieckiej brały udział oddziały 7 DS, 19 i 20 pułki kawalerii, brygada Jazdy Baszkirskiej oraz kilka pułków kozaków dońskich. Po tym niepowodzeniu 1 Armia Konna wycofała się za Bug do rejonu Włodzimierza Wołyńskiego.

Zajęcie Łucka

7 września 1920 r. do akcji wkroczył także 35 pp, który otrzymał zadanie sforsowania wysokiego i długiego na 100 m mostu naprzeciw Matczy, a następnie zajęcie wsi Grajewka na wschodnim brzegu rzeki. Niestety, mimo ostrzału 3 i 7 baterii 9 pap nie udało się zniszczyć punktów oporu przeciwnika, który odparł atak Polaków, a dodatkowo własną artylerią ostrzelał pozycje wyjściowe III/35 pp. W dniach 11-12 września 1920 r. 9 DP przeprawiła się przez Bug, odrzucając Rosjan na wschód. Polacy zajęli Hrubieszów, Uściług i Horodło.

Kolejnym etapem w pościgu za uchodzącymi czerwonoarmistami było zajęcie Łucka. W tym samym czasie 3 i 7 bateria nadal wspierały 35 pp w ciężkich walkach o przejście przez rzekę Bug koło wsi Cegielnia. Po skutecznym przygotowaniu artyleryjskim bataliony 35 pp sforsowały rzekę, a baterie 9 pap ogniem zaporowym odcięły odwrót nieprzyjacielowi. Z kolei 16 września 1920 r., w działaniu na Łuck, I bateria 9 pap rozbiła koło Miłuszy baterię sowiecką, zdobywając w walce jej działa.

Walki o Dubno

17 września 1920 r. 9 Dywizja Piechoty otrzymała zadanie opanowania Dubna. W działaniach na Dubno (w składzie grupy generała Adama Nowotnego) wzięły więc udział 35 pp i 15 pp. Od miejscowej ludności dowiedziano się, że bolszewicy zajęli wzgórza pod Młynowem nad rzeką Ikwą i przygotowali się do obrony.

dr Paweł Borek

Więcej – o dalszym przebiegu walk o Dubno oraz o manewrach po walce – w pełnym wydaniu tygodnika dostępnym na portalu eprasa.pl, w numerze 9/21