Dzieje 9 pułku artylerii lekkiej w latach 1919-1939 (cz. 14)

fot.z archiwum autora tekstu

Rewers i awers jednozłotowej monety spółdzielni spożywców 9 pułku artylerii lekkiej

Spółdzielnia 9 pułku artylerii lekkiej

Rozwój spółdzielczości wojskowej związany był z przeświadczeniem, że szeroko pojęta spółdzielczość jest jedną z dróg do umocnienia obronnego potencjału państwa.

Pułkowe spółdzielnie wojskowe zaczęły powstawać w latach 1919-1920, sprzedając żołnierzom po niskich cenach przybory do szycia, słodycze, etc. Od 1921 r. dla pracowników spółdzielni wojskowych oraz żołnierzy starszego rocznika prowadzono kursy spółdzielcze. Ze względu na skład społeczny żołnierzy (dominowali chłopi) zdecydowaną większość czasu poświęcano na rozwijanie spółdzielczości rolniczej.

Artykuł z przedwojennej bialskiej prasy informujący o wręczeniu żołnierzom książeczek oszczędnościowych

Spółdzielnie wojskowe część zysków przeznaczały na akcje oświatowo-kulturalne, skupiając w swym kręgu życie pozasłużbowe własnych członków. Do głównych celów spółdzielni wojskowych należało zaspokajanie gospodarczych i kulturalnych potrzeb swoich członków. Teren działalności spółdzielni był ograniczony i zamykał się w rejonie garnizonu. Członkami spółdzielni żołnierskich mogli być tylko i wyłącznie żołnierze odbywający służbę, podoficerowie i osoby cywilne pracujące w danej jednostce.

W 1923 r. powstał Związek Rewizyjny Spółdzielni Wojskowych z zadaniem pełnienia funkcji kontrolnych i koordynacyjnych działalności spółdzielczej w jednostkach podległych Ministerstwu Spraw Wojskowych. Od 1 lipca 1923 r. zaczął się ukazywać tygodnik Centralnej Spółdzielni Wojskowej (od października tego samego roku jako dwutygodnik) „Wojskowy Przegląd Spółdzielczy”.

Bony kredytowe

Z chwilą ustabilizowania się stosunków pieniężnych w Polsce po 28 kwietnia 1924 r., w latach 1925-1926 rozpoczęto emisję wewnętrznych kredytowych znaków pieniężnych spółdzielni wojskowych. Stosowanie kredytu było wówczas koniecznością, ponieważ jego zahamowanie powodowało stratę klientów, zmniejszenie obrotów, a nawet groźbę likwidacji spółdzielni (członkowie i inni klienci łatwo otrzymywali kredyt w sklepach prywatnych, poza terenem garnizonu). Uproszczeniem bardzo niekorzystnej sprzedaży kredytowej miała być wprowadzona w życie emisja własnych bonów kredytowych.

Wprowadzenie własnych bonów do sprzedaży kredytowej w drugiej połowie lat 20-tych XX w., posiadało bezsprzecznie swoją dobrą stronę. Jako nowa forma sprzedaży i obrotu pieniężnego dawała możliwość ścisłego wyliczenia sklepu oraz nie powodowała nieporozumień na tle obliczania należności za towary pobierane na kredyt. Metalowe i papierowe znaki pieniężne spółdzielni w znacznym stopniu upraszczały sprzedaż kredytową.

Do wydawania członkom spółdzielni bonów kredytowych upoważniony był przez zarząd spółdzielni z reguły skarbnik oraz kasjer sklepu. Za wprowadzenie bonów do obiegu i sprzedaż wewnętrzną odpowiedzialny był zarząd spółdzielni. W sprawach zamawiania marek kredytowych informacji udzielał organ spółdzielni wojskowych „Społem” – „Wojskowy Przegląd Spółdzielczy”, który podał warunki ich nabywania przez spółdzielnie w Zakładach Przemysłowych Bronisława Grabskiego w Łodzi. Zakłady te miały wykwalifikowanych grawerów, odpowiedni sprzęt i materiał. Trzeba jednak dodać, iż nie wszystkie spółdzielnie wojskowe korzystały z oferty w/w Zakładów, czy innych firm grawerskich, pozostając przy emisji papierowych znaków kredytowych – środka znacznie tańszego, a spełniającego tę samą rolę.

„Dzień Spółdzielczy”

Wozy spółdzielni wojskowych towarzyszyły żołnierzom na ćwiczeniach, czy poligonie. Ze swoich zysków spółdzielnie przekazywały znaczne sumy na cele kulturalno-oświatowe (dofinansowano kursy dla analfabetów, wycieczki żołnierzy, zakup sprzętu świetlicowego, organizację niektórych uroczystości). Każdego roku w czerwcu obchodzony był „Dzień Spółdzielczy”, podczas którego budynki spółdzielni dekorowano, a żołnierze dostawali darmowe wydawnictwa propagandowe oraz numer specjalny „Wojskowego Przeglądu Spółdzielczego <<społem>>”. Organizowane były także projekty filmów instruktażowych na temat zakładania i funkcjonowania spółdzielni, odczyty, występy orkiestr i chórów. Podczas „Dnia Spółdzielczego” spółdzielnie bezpłatnie wydawały żołnierzom napoje i piwo.</społem>

W maju 1937 r. wprowadzono do powszechnego stosowania nowe wzorcowe statuty spółdzielni wojskowych. Jednocześnie, ze względu na zagrożenie ze strony III Rzeszy oraz wzmożoną penetracją niemieckiego wywiadu wojskowego na terenie Polski, w roku 1937 i następnych zmieniano nazwy we wszystkich spółdzielniach wojskowych.

dr Paweł Borek

Więcej – o dalszym rozwoju spółdzielni, w tym o wydaniu monet kredytowych – w pełnym wydaniu tygodnika, dostępnym na portalu eprasa.pl, w numerze 16/21