Święta pułkowe i państwowe (2)

W latach 1918-1939 niezmiernie istotnym elementem patriotyczno-obywatelskiego wychowania żołnierza były kontakty wojska ze społeczeństwem. Poniżej dokończenie rozpoczętego o tym tydzień temu tekstu.

Konstytucja 3 Maja

Podczas obchodów świąt państwowych wojsko występowało w roli współgospodarza, ponieważ w tym przypadku za ich organizację i sprawny przebieg odpowiadały władze miejskie i samorządowe. Każdą uroczystość rozpoczynały msze w kościołach wszystkich wyznań, po których zwykle następowała defilada wojska, policji, straży pożarnej, organizacji społecznych i paramilitarnych. Następnie miały miejsce odczyty, imprezy, zbiórki pieniężne, a wieczorem uroczyste akademie i zabawy taneczne.

Jednym z najważniejszych świąt państwowych, obchodzonych w okresie II RP, była rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Np. w 1931 r. przebieg uroczystości trzeciomajowych w Białej Podlaskiej wyglądał następująco: o godz. 7 pobudka żołnierska. O godz. 10.30 msza polowa, w której uczestniczyły 34 pp i 9 pap, szkoły i organizacje społeczne. Po mszy odbyła się defilada 34 pp i 9 pal, Straży Pożarnych, Związku Strzeleckiego, „Sokoła”, cechów rzemieślniczych, uczniów z gimnazjum męskiego i żeńskiego oraz szkół powszechnych. Przygrywały orkiestry z 34 pp, strażackie i gimnazjalne.W podobny sposób przebiegały obchody 3 Maja przez cały okres międzywojenny. Szczególną oprawę miały obchody trzeciomajowe w 1939 r., kiedy podlaskie społeczeństwo mocno odczuwało już napięcie wojenne, zwłaszcza po marcowej mobilizacji 9 Dywizji Piechoty.

Obchody odzyskania niepodległości

Defilada plutonu artylerii 34 pp. Biała Podlaska, 19 marca1935 r.

Kolejnym ważnym świętem były obchody odzyskania niepodległości w dniu 11 listopada. Nie różniły się one od innych ważnych uroczystości państwowych, czy wojskowych. W szkołach organizowano odpowiednie poranki, akademie i przedstawienia. Miasta dekorowano flagami narodowymi oraz portretami prezydenta RP, Józefa Piłsudskiego i marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Wieczorem w przeddzień obchodów odbywały się capstrzyki wojskowe z orkiestrą i pochodniami. Następnego dnia rano trębacze pułkowi odgrywali hejnał, odprawiano msze w kościołach wszystkich wyznań, po których w eksponowanym miejscu miasta odbywała się defilada. Po południu przeprowadzano pogadanki w oddziałach na temat rocznicy odzyskania niepodległości, a wieczorem odbywały się akademie. Mimo, że dzień 11 listopada podobnie obchodzono każdego roku, to szczególne znaczenie miały okrągłe rocznice: dziesięcio- i dwudziestolecia odzyskania niepodległości oraz te, podczas których przeprowadzano poświęcenia sztandarów, odsłonięcia pomników, czy okolicznościowych tablic.

Szczególnie uroczyście obchodzono 11 listopada w 1936 r., ponieważ do corocznych obchodów doszły jeszcze uroczystości związane z wręczeniem buławy marszałkowskiej gen. E. Śmigłemu-Rydzowi. W uroczystości tej wzięła udział także delegacja 34 pp. W Białej Podlaskiej program uroczystości wyglądał wówczas następująco: 10 listopada – o godz. 14 dekoracja domów, balkonów, okien flagami narodowymi i portretami J. Piłsudskiego, I. Mościckiego oraz gen. E. Śmigłego-Rydza; o godz. 19 – capstrzyk orkiestry 34 pp ulicami Białej Podl. 11 listopada: godz. 6 pobudka orkiestry 34 pp i hejnał trębaczy z wieży zamkowej; godz. 9.15 – przegląd oddziałów wojskowych przez komendanta garnizonu i wciągnięcie chorągwi na maszt (stadion sportowy 34 pp); godz. 9.30 – nabożeństwo polowe na stadionie sportowym 34 pp; godz. 11 – defilada przed pomnikiem poległych 34 pp; godz. 10 – nabożeństwo w cerkwi prawosławnej przy ul. Terebelskiej; godz. 10 – nabożeństwo w miejscowej synagodze dla żołnierzy wyznania mojżeszowego; godz. 18 – zabawa żołnierska w Domu Żołnierza 34 pp.

Z okazji dwudziestolecia Odzyskania Niepodległości w Białej Podlaskiej miała miejsce wspaniała defilada wojskowa, w której udział brały organizacje paramilitarne, pracownicy urzędów państwowych, hufiec ZHP, straż pożarna oraz reprezentanci wszystkich ważniejszych warstw społecznych miasta. 34 pp podejmował wtedy znamienitych gości: gen. Tadeusza Piskora, gen. Bolesława Jatelnickiego i gen. Kazimierza Fabrycego.

Imieniny marszałka Piłsudskiego

Ważnym świętem obchodzonym w Wojsku Polskim były również imieniny Józefa Piłsudskiego. W przeddzień uroczystości odświętnie ozdabiano koszary, przeprowadzano uroczysty capstrzyk ulicami miasta, organizowano akademie, pogadanki i spektakle amatorskich zespołów teatralnych. 19 marca, w dniu św. Józefa, rano odprawiano uroczystą mszę, po której odbywała się defilada. Następnie władze cywilne i wojskowe przyjmowały życzenia dla solenizanta od organizacji, stowarzyszeń, zakładów pracy, szkół i osób prywatnych. Główną część uroczystości kończył wspólny obiad żołnierski, w czasie którego jeden z oficerów opowiadał o życiu i czynach Naczelnika. Po południu organizowano akademie, zawody sportowe, rauty, występy orkiestr i chórów żołnierskich.

Starosta bialskiego powiatu Stefan Modliński i dowódca 34 pp ppłk Jan Świątecki na defiladzie z okazji imienin marsz. J. Piłsudskiego. 19 marca 1935 r.

Przykładowo program obchodów imienin Józefa w 1935 r. był następujący: 18 marca o godz. 17 uroczystość żołnierska w „Domu Żołnierza”; godz. 19 zlot okolicznych straży ogniowych na Placu Wolności; godz. 20 – capstrzyk orkiestry wojskowej; godz. 20.45 – capstrzyk orkiestry straży ogniowej z plutonem honorowym 34 pp ulicami miasta. 19 marca: godz. 6 pobudka orkiestry na ulicach miasta; godz. 9.30 – przegląd wojska i oddziałów Przysposobienia Wojskowego przez Komendanta Garnizonu; godz. 10 – nabożeństwo w kościele parafialnym przy ul. Brzeskiej i w świątyniach innych wyznań; godz. 11.15 – defilada przed budynkiem Starostwa Powiatowego; godz. 12 – uroczyste przemianowanie ul. Brzeskiej na ulicę Gen. Bronisława Pierackiego; godz. 17 – uroczystość ku czci J. Piłsudskiego w gimnazjum żeńskim im. E. Plater; godz. 19 – uroczystość w lokalu Podlaskiej Wytwórni Samolotów. Podobnie było w latach następnych.

Uroczystości specjalne

Oprócz świąt wojskowych i państwowych żołnierze bialskiego garnizonu uczestniczyli także w uroczystościach specjalnych. Do takich z pewnością należała ceremonia pogrzebowa Józefa Piłsudskiego 13-17 maja 1935 r. w Warszawie i Krakowie. W pogrzebie Marszałka w Warszawie brał udział II batalion 34 pp. Uroczystości żałobne odprawiano we wszystkich garnizonach południowego Podlasia. 12 maja 1936 r. – w pierwszą rocznicę śmierci Marszałka, poczet sztandarowy 34 pp uczestniczył w pogrzebie serca J. Piłsudskiego na wileńskiej Rossie. Uroczystości żałobne po śmierci J. Piłsudskiego organizowano aż do wybuchu II wojny światowej.

Przykładowo 12 maja 1938 r. w garnizonie Biała Podl. uroczystości te miały następujący przebieg: godz. 10 – nabożeństwo żałobne w kościele NMP, z udziałem przedstawicieli władz państwowych, samorządowych, wojska, organizacji społecznych i młodzieży szkolnej; o tej samej godzinie – nabożeństwa żałobne w świątyniach innych wyznań; godz. 19 – uroczysty capstrzyk żałobny 34 pp i 9 pal, następnie zbiórka organizacji społecznych na Placu Wolności i wymarsz na stadion sportowy 34 pp; godz. 20.45 – trzyminutowa chwila ciszy i rozpalenie ogniska na stadionie pułku.

W 1939 r. obchody rocznicy śmierci J. Piłsudskiego w całym kraju miały wyglądać identycznie. Specjalnie na tę okazję wydano okólnik, który postanawiał m.in. o jak najliczniejszym uczestnictwie społeczeństwa w nabożeństwach żałobnych, uczczeniu śmierci Marszałka minutą ciszy, odczytaniu wybranych myśli J. Piłsudskiego zgromadzonym obywatelom, opuszczeniu flag narodowych do połowy masztu, nie graniu muzyki, udostępnieniu żałobnych audycji radiowych możliwie jak najliczniejszemu gronu Polaków.

Powroty z manewrów

Inną okazją do zacieśniania więzi bialskiego społeczeństwa z 34 pp był powrót jednostki z manewrów letnich i jesiennych. Powoływano wówczas komitet, który organizował powitanie wojska, odbywała się uroczysta defilada, a dowódcy i przedstawiciele społeczeństwa wygłaszali przemówienia. Np. 15 września 1936 r. o godz. 17.30 odbyło się powitanie wracającego z manewrów 34 pp i III/9 pal. Przy wzniesionej bramie triumfalnej dowódcę garnizonu – płk J. Świąteckiego – powitali przedstawiciele władz miasta i organizacji społecznych. Ludność i młodzież szkolna obsypywała żołnierzy kwiatami.

Po defiladzie, która odbyła się przed Pomnikiem Poległych 34 pp, żołnierze pomaszerowali do koszar. Lokalna prasa zaś pisała: „Do niedawna zwyczaj powitania wracającego z manewrów wojska był aktem czysto oficjalnym, dziś powrót garnizonu z manewrów stał się świętem całego miasta. Społeczeństwo rozumie, że wojsko jest chlubą narodu. Społeczeństwo widzi w armii naszej siłę Państwa i potęgę Polski i wie, że rękojmią naszego bezpieczeństwa, a zarazem gwarancją pokoju jest Armia stworzona przez wielkiego Marszałka Józefa Piłsudskiego”.

Rocznice powstań

Równie uroczyście celebrowano rocznice powstań narodowych. Organizowano dla żołnierzy spotkania z weteranami 1863 r., odczyty i pogadanki. Teatrzyk żołnierski odgrywał scenki poświęcone powstaniom, a chór pułkowy dawał koncert pieśni powstańczych. Jeżeli w rejonie garnizonu istniały groby powstańców z 1831 r. lub 1863 r., żołnierze (razem z młodzieżą) porządkowali i dekorowali je. Szczególne znaczenie na Podlasiu miały obchody rocznic powstania listopadowego i styczniowego, ponieważ na tym terenie oba zrywy narodowe odcisnęły bardzo wielkie piętno. W okresie międzywojennym istniał niewygasły wręcz kult dla bohaterów powstania 1863-1864, czego jednym z dowodów była znaczna ilość pomników poświęconych walkom powstańczym, rozrzuconych na całym Podlasiu.

Jakkolwiek obchody wybuchu powstania styczniowego odbywały się corocznie, to w sposób szczególny świętowane były okrągłe rocznice irredenty. W trakcie uroczystości odprawiano nabożeństwa żałobne, składano wieńce na grobach poległych, organizowano akademie, wieczornice, pogadanki, czy wystawy powstańczych pamiątek. Przykładowo 60. rocznica powstania uczczona została w Białej Podlaskiej uroczystą akademią, na którą bardzo licznie stawiła się młodzież gimnazjalna, dając tym wyraz swoim uczuciom względem polskich tradycji narodowych.

Obelisk na Białce

W 1938 r. przypadało z kolei 75-lecie wybuchu powstania styczniowego. Jego obchody miały podobny przebieg w wielu miejscowościach na Podlasiu. Rozpoczynały się mszą w miejscowych kościołach parafialnych, w której uczestniczyła młodzież szkolna, przedstawiciele lokalnych władz i społeczeństwa.

Dla upamiętnienia bitwy stoczonej przez oddział powstańczy dowodzony przez Romana Rogińskiego pod Białką społeczeństwo Białej Podlaskiej postanowiło wznieść obelisk z tablicą pamiątkową, którego uroczyste odsłonięcie odbyło się na początku 1938 r. W akcie poświęcenia pomnika wzięły udział władze miejskie, osoby prywatne, przedstawiciele różnych organizacji społecznych. 30 stycznia 1938 r. w Białej Podlaskiej Związek Rezerwistów zorganizował także akademię, połączoną ze złożeniem wieńców przez delegacje instytucji i organizacji pod pomnikiem Powstańców 1863 r. na Białce.

Obchody świąt państwowych i wojskowych miały zatem bardzo duże znaczenie w wychowaniu patriotyczno-obywatelskim żołnierzy 34 pp: przypominały i utrwalały w ich pamięci wiele istotnych faktów z historii Polski i macierzystego oddziału, uczyły szacunku dla symboli wojskowych, dawały okazję do szerszych kontaktów miejscowych jednostek ze społeczeństwem lokalnym. Szczególnego znaczenia uroczystości te nabrały w 1939 r., wobec narastającego zagrożenia atakiem ze strony hitlerowskich Niemiec, służąc jednocześnie konsolidacji podlaskiego społeczeństwa.