Święta państwowe i pułkowe (1)

W latach 1918-1939 niezmiernie istotnym elementem patriotyczno-obywatelskiego wychowania żołnierza były kontakty wojska ze społeczeństwem. Zwierzchnicy państwowi i wojskowi zakładali, że żołnierz – świadomy rozległej akceptacji ze strony społeczeństwa – łatwiej będzie znosił wysiłki i trudności związane ze służbą, a ponadto szybciej opanowywał odpowiednie postawy obywatelskie.

Dowódcy garnizonów zapraszali zatem reprezentacje miejscowej społeczności na uroczystości wojskowe i państwowe, celebrowane w oddziałach, przekazywania i poświęcenia sztandarów, zabawy oraz popisy zespołów wojskowych. W okresie międzywojennym głównymi świętami narodowymi i państwowymi były rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja oraz odzyskania niepodległości 11 listopada, a także Święto Żołnierza (15 sierpnia) oraz imieniny Józefa (19 marca).

Święto pułku

Najważniejszym świętem w życiu żołnierzy było jednak święto pułku. Harmonogram przebiegu uroczystości opracowywał dowódca jednostki, razem z podległymi mu oficerami. Należy jednak zaznaczyć, że najistotniejsze punkty programu obchodów świąt pułkowych w Wojsku Polskim przez cały okres II RP były podobne. W przededniu uroczystości wojsko organizowało capstrzyki na ulicach miast, kończące się apelem poległych na placu ćwiczeń. W dniu święta żołnierze uczestniczyli we mszy odprawianej przez kapelana garnizonu. Następnie dokonywano przeglądu oddziałów, po której odbywała się uroczysta defilada. Po południu organizowano zabawy taneczne, loterie, zawody sportowe. W świętach pułkowych poza wojskiem brali także udział mieszkańcy i władze miast garnizonowych, harcerze, uczniowie oraz liczne organizacje społeczne i paramilitarne (Związek Strzelecki, Liga Morska i Kolonialna, Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, etc.).

Defilada oddziału rowerzystów 34 pp. na Pl. Wolności (1934 r.)

Z okazji jubileuszów i świąt wiele pułków własnym kosztem wydawało bogato ilustrowane „Jednodniówki”. Zamieszczano w nich wiele faktów z początków formowania się jednostki oraz wspomnienia z wojny polsko-sowieckiej 1919-1920. „Jednodniówki” rozdawano zaproszonym gościom oraz wyróżniającym się żołnierzom. Wydawnictwo takie posiadał także 34 pp (Jednodniówka na pamiątkę obchodu 15-lecia 34 pp, Biała Podlaska, 1933).

Razem ze społeczeństwem

34 pp swoje święta obchodził co roku 8 maja (rocznica zwycięstwa pod Rzeczycą 1920) i 7 grudnia (rocznica powstania pułku). Ważne były też apele poległych, nawiązujące do walk Polski o granice z lat 1918-1920. W Białej Podlaskiej organizowano je na placu koszar przy ul. Warszawskiej. W kościele garnizonowym przy ul. Reformackiej odbywała się wówczas także msza za poległych.

Uroczystości pułkowe obchodzono bardzo uroczyście i były one niewątpliwie świętem całego społeczeństwa Białej Podlaskiej. Najbardziej okazałymi były uroczystości przypadające w okrągłe rocznice powstania pułków lub te, z okazji których miały miejsce kluczowe wydarzenia (np. zakup broni lub sprzętu dla wojska). 7 grudnia 1923 r. 34 pp obchodził swoje pięciolecie. Rozpoczęła je msza św., celebrowana przez kapelana 34 pp ks. Antoniego Skrzymowskiego, następnie odbyła się defilada przed dowódcą pułku – ppłk. Ludwikiem Bittnerem i korpusem oficerskim. Wieczorem w sali p. Kijowskiego odbył się raut, podczas którego oficerowie wystawili dwuaktową komedię Maurice’a Desvalliéres’a „Pożycz mi swej żony”.

X-lecie 34 pp

24-25 listopada 1928 r. obchodzono dziesięciolecie 34 pp. Z tej okazji społeczeństwo bialskie zorganizowało Komitet Obchodu Dziesięciolecia 34 pp, ze starostą Ignacym Bobkiem na czele. Komitet zaopatrzył świetlicę żołnierską m.in. w bibliotekę oraz urządził kino. Natomiast władze miejskie postanowiły zainstalować na terenie koszar elektryczność. 24 listopada 1928 r. rozpoczęły się trzydniowe obchody dziesięciolecia 34 pp, których harmonogram przedstawiał się następująco:

Dzień 1 (24 XI): Msza żałobna za poległych żołnierzy pułku w kościele garnizonowym o godz. 9; o godz. 10 pochód na cmentarz, i złożenie wieńców na grobach poległych pod Kobylanami. Odczyty o dziejach 34 pp: dla żołnierzy w koszarach o godz. 15, dla szerszej publiczności w kinie „Miraż” o godz. 18. Uroczysty capstrzyk połączony z pochodem po ulicach miasta o godz. 19; apel wieczorny w koszarach o godz. 20.30.

Dzień 2 (25 XI): Pobudka o godz. 7; msza polowa na placu koszarowym o godz. 10. Rewia i defilada oddziałów garnizonu o godz. 11; obiad żołnierski w koszarach o godz. 12; bal w kasynie o godz. 22.

Dzień 3 (26 XI): Zabawa podoficerska o godz. 20. 25 listopada, po mszy polowej, odbyła się defilada pułków bialskiego garnizonu przed gen. bryg. Mieczysławem Trojanowskim i gen. dyw. Władysławem Sikorskim. Po obiedzie oficerskim, płk Ludwik Bittner, mjr Władysław Pazderski i mjr Marian Tyborowski wręczyli odznaki pułkowe zaproszonym generałom. O godz. 18 w kinie „Miraż” Inspektor Lasów Państwowych – Wacław Rogiński wygłosił odczyt o powstaniu styczniowym, a płk Jerzy Wroczyński przedstawił historię 34 pułku piechoty.

Pomnik na Warszawskiej

8 maja 1932 r. w Białej Podlaskiej okazale obchodzono 12. rocznicę zwycięstwa 34 pp pod Rzeczycą. Święto rozpoczęło się dzień wcześniej uroczystym capstrzykiem ulicami miasta (godz. 19.30) oraz apelem poległych na placu artyleryjskim, w którym udział wziął cały 34 pp. W niedzielę 8 maja miały miejsce główne uroczystości, rozpoczęte pobudką orkiestry pułkowej (godz. 6). O godz. 9 odbył się przegląd pułku oraz uroczyste wręczenie sztandaru strzeleckiego dowódcy 7 kompanii strzeleckiej – kpt. Wiktorowi Wołochowiczowi, jako nagrodę przechodnią dla mistrzowskiej kompanii 9 Dywizji Piechoty. O godz. 9.30 odbyła się msza polowa, po niej przeprowadzono defiladę koło kasyna oficerskiego, w którym o godz. 13 podano obiad. Następnie otwarto ogród kasynowy, a o godz. 15 rozpoczęła się zabawa żołnierska. Święto zakończyła rewia „Serce Podlaskie” wystawiona w „Domu Żołnierza” 34 pp.

Defilada 34 pp w dniu 11 listopada 1935 r. na ul. Warszawskiej przed wjazdem do parku

Rok później, z okazji przypadającego 15-lecia 34 pp, społeczeństwo Białej Podlaskiej – z inicjatywy ppłk. dypl. Franciszka Grabowskiego – uczciło poległych żołnierzy tego pułku pomnikiem (stoi on do dziś przy ul. Warszawskiej). Na hasło inicjatora stanęło całe bialskie społeczeństwo ze starostą powiatu Witoldem Skarżyńskim na czele. Projekt pomnika – wykonany pod kierunkiem senatora inż. Jana Czerwińskiego – miał być symbolem czasu, w którym Polska odzyskała niepodległość. Składał się on z trzech brył – symbolizujących trzy zabory, do których zjednoczenia przyczyniła się śmierć żołnierzy 34 pp. 8 maja 1933 r., w dniu święta pułkowego, pomnik został uroczyście odsłonięty. Wielką rolę podczas zbierania środków finansowych na budowę obelisku (łączny koszt budowy pomnika wynosił 14 000 zł) odegrała także Rodzina Wojskowa, która zorganizowała wystawy i sprzedaż rękodzieł. Duży dochód przyniosły także organizowane przedstawienia i bale.

Uzbrojenie jako prezent

W 1935 r. uroczystości święta 34 pp miały następujący harmonogram: 7 maja wieczorem pułk przybrał odświętny wygląd i przeprowadził uroczysty capstrzyk ulicami Białej Podlaskiej. Pod pomnikiem bohaterów pułku zapalono znicze oraz wyczytywano nazwiska poległych na polu chwały. Przy dźwiękach żałobnych marsza Chopina i strzałach armatnich dowódca 34 pp – ppłk Jan Świątecki razem z korpusem oficerskim i delegacjami podoficerów oraz strzelców złożyli pod pomnikiem wieniec. Kolejny dzień (8 maja) rozpoczęła msza polowa na stadionie pułkowym celebrowana przez ks. kap. A. Skrzymowskiego (godz. 9). O godz. 9.30 odbyła się dekoracja odznaką pułkową oficerów i podoficerów, a o godz. 10 przysięga strzelców młodszego rocznika.

Uroczystość przedpołudniową pół godziny później zakończyła defilada 34 pp i 9 pal przed Pomnikiem Poległych 34 pp. O godz. 12 w sali Domu Żołnierza odbył się wspólny obiad żołnierski, z licznym udziałem zaproszonych gości, przedstawicieli duchowieństwa, władz i społeczeństwa. Po obiedzie rozpoczęły się zawody sportowe (m.in.: siatkówka, piłka nożna, popisy konne, bieg na przełaj), podczas których przygrywała orkiestra pułkowa oraz świeżo zakupione przez 34 pp radio.

Równie uroczyście świętowano dwudziestolecie 34 pp. W obchodach wzięli udział wówczas m.in.: gen. bryg. Aleksander Narbut-Łuczyński oraz gen. bryg. Ludwik Bittner. Podczas ceremonii przedstawiciele bialskiego społeczeństwa przekazali wojsku ufundowane uzbrojenie – samochód ciężarowy „Grom” oraz komplet karabinów i sprzętu dla plutonu ckm. Stacjonujące na Podlasiu pułki utrzymywały ze sobą bliskie kontakty, czego jednym z przejawów było wzajemne zapraszanie się na święta. Np. w 1938 r. 34 pp zaprosił na obchody swego dwudziestolecia 22 pp z Siedlec. Wśród delegatów siedleckiego pułku znaleźli się m.in. dowódca 22 pp z adiutantem oraz kilku oficerów i podoficerów.

Święto Żołnierza

Kolejnym znaczącym świętem obchodzonym w Wojsku Polskim było Święto Żołnierza, obchodzone 15 sierpnia – w rocznicę Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Do obchodów tego święta starano się angażować także miejscową społeczność, proponując jej atrakcje, takie jak: koncerty orkiestry wojskowej, przedstawienia teatrzyku wojskowego i wspólną zabawę. W kościołach garnizonowych odprawiano okolicznościowe msze. W 16. rocznicę zakończenia wojny polsko-sowieckiej (14 i 15 sierpnia 1936 r.) w garnizonie bialskim zorganizowano wiele imprez, których zadaniem była manifestacja więzi między społeczeństwem, a wojskiem. 14 sierpnia o godz. 19 odbył się uroczysty capstrzyk orkiestry wojskowej na ulicach miasta, a o 20.30 przy pomniku 34 pp miał miejsce apel uczczenia pamięci bohaterów oraz złożenie wieńców.

Drugi dzień rozpoczął się pobudką i hejnałem z wieży zamkowej o godz. 6. O godz. 9 nastąpił przegląd wojska, organizacji i stowarzyszeń, pół godziny później odprawiono mszę na stadionie sportowym 34 pp, a po niej (o godz. 11) odbyła się defilada. Obchody zakończyła zabawa taneczna o godz. 15 w parku radziwiłłowskim. W uroczystościach Dnia Żołnierza wzięły udział wszystkie organizacje, stowarzyszenia oraz ludność miasta. Niemal identycznie wyglądały obchody zwycięstwa nad Sowietami w 1937 i 1938 r.