Udział 9 pal w obchodach świąt pułkowych i państwowych

W okresie międzywojennym bardzo ważnym elementem obywatelskiego wychowania żołnierza były kontakty wojska ze społeczeństwem. Dowódcy garnizonów zapraszali więc reprezentacje lokalnej społeczności na wszelkie uroczystości organizowane w oddziałach, przekazywania i poświęcenia sztandarów, zabawy oraz popisy muzycznych zespołów wojskowych.

W okresie II Rzeczypospolitej głównymi świętami narodowymi i państwowymi były rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja oraz odzyskania niepodległości 11 listopada, a także Święto Żołnierza (15 sierpnia) oraz imieniny Józefa (19 marca). Najważniejszym świętem w życiu żołnierzy było jednak święto macierzystego pułku.

Istotne punkty programu obchodów świąt pułkowych w Wojsku Polskim przez cały okres II RP były podobne. W przededniu uroczystości organizowano capstrzyki na ulicach miast, kończące się apelem poległych na placu ćwiczeń. W dniu święta żołnierze uczestniczyli we mszy św. odprawianej przez kapelana garnizonu. Następnie dokonywano przeglądu oddziałów, po której odbywała się uroczysta defilada. Po południu organizowano zabawy taneczne, loterie, zawody sportowe. Z okazji jubileuszów i świąt wiele pułków własnym kosztem wydawało bogato ilustrowane „Jednodniówki”, w których zamieszczano wiele faktów z początków formowania się jednostki oraz wspomnienia z wojny polsko-sowieckiej 1919-1920.

Święto bialskiego pułku

Uroczystości pułkowe obchodzono bardzo uroczyście i były one niewątpliwie świętem całego społeczeństwa Białej Podlaskiej. Najbardziej okazałymi były uroczystości przypadające w okrągłe rocznice powstania pułków lub te, z okazji których miały miejsce kluczowe wydarzenia (np. zakup broni lub sprzętu dla wojska). 9 pap/pal obchodził swoje święto 13-14 czerwca (w rocznicę powstania pułku) oraz 4 grudnia (dzień św. Barbary – patronki artylerii).

Przykładowo program święta pułkowego 9 pap w 1927 r. wyglądał następująco: 15 czerwca o godz. 9.30 msza polowa na dziedzińcu koszarowym, a po niej defilada. O godz. 12.00 wspólny obiad żołnierski, o 15.00 zawody lekkoatletyczne i artyleryjskie na boisku sportowym 9 pap, natomiast o 18.00 odbyły się zawody i igrzyska żołnierskie. 16 czerwca: o godz. 15.00 miały miejsce konkursy hippiczne dla oficerów (lekki i ciężki) oraz konkurs dla podoficerów. Bardzo ważne były również apele poległych, nawiązujące do okresu obrony granic RP, o które walczył żołnierz polski. Miały one wzbudzić miłość do ojczyzny, przywiązanie do tradycji pułku, jak i samych żołnierzy.

Dziesięciolecie 9 pap

9 pułk artylerii polowej swoje dziesięciolecie obchodził 14 czerwca 1930 r. Podobnie, jak to miało miejsce podczas obchodów dziesięciolecia 34 pp, starosta bialski Ignacy Bobek stanął na czele Komitetu Obchodów dziesięciolecia 9 pap. Z pomocą pospieszył Sejmik Bialski, Magistrat, ziemiaństwo oraz poszczególni obywatele, spośród których najwydatniejszą pomoc okazał H. Ehrenkreutz – wieloletni opiekun pułku. Komitet postanowił zakupić dla 9 pap: trąbkę, pozłacaną w środku z artystycznie haftowanym płomieniem, gablotkę mahoniową z umieszczoną na niej rzeźbioną odznaką pułkową, a także ponad 1000 książek wraz z szafą biblioteczną.

Program święta dziesięciolecia istnienia 9 pap 14 czerwca 1930 r. (sobota) rozpoczęła o godz. 9.00 uroczysta msza św. w kościele św. Anny. Po nabożeństwie odbyła się defilada, którą przyjmowali dowódca DOK IX – gen. bryg. Mieczysław Trojanowski, gen. bryg. Józef Plisowski oraz gen. Władysław Sikorski. Po defiladzie starosta bialski Ignacy Bobek wręczył pułkowi trąbkę. O godz. 11.00 nastąpiło poświęcenie świetlicy i oddanie jej 9 pap przez Komitet. O godz. 12.00 odbył się uroczysty obiad żołnierski, a po nim, o godz. 15.30, zawody konne na placu sportowym pułku (wzięło w nich udział 12 oficerów, 7 podoficerów i 6 szeregowych). Z kolei o godz. 22.00 miała miejsce zabawa taneczna w kasynie garnizonowym. Dzień później – 15 czerwca (niedziela) urządzono zabawę ogrodową w Parku Radziwiłłowskim dla żołnierzy 9 pap, zawody lekkoatletyczne (godz. 14.00), a wieczorem – w bialskich kinach „Miraż” i „Lux” – bezpłatnie wyświetlano artylerzystom filmy zakupione przez Komitet.

Apel poległych, odznaczenia

Defilada na bialskim rynku w latach trzydziestych

Z kolei w 1933 r. uroczystości w 9 pal rozpoczęły się 13 czerwca o godz. 15.00. Oficerowie z szeregowymi młodszego rocznika przeprowadzili rozmowy o historii pułku, a o 20.30 odbył się uroczysty capstrzyk, połączony z apelem poległych. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele rządu, samorządu, wojska i licznie zgromadzona publiczność. Apel rozpoczął się raportem dowódcy pułku i 9 DP. Następnie adiutant 9 pal odczytał listę poległych, po czym sygnaliści odegrali „Hasło Wojska Polskiego”, a orkiestra marsza żałobnego. Po wspólnej modlitwie nastąpił przemarsz oddziałów przed żywym obrazem, przedstawiającym jeden z fragmentów walk pułku z czasów wojny.

Dzień później, o godz. 5.00 nastąpiła pobudka przy dźwiękach orkiestry wojskowej, o godz. 9.00 zbiórka pułku przed budynkiem dowództwa. Po raporcie złożonym dowódcy 9 DP przez dowódcę 9 pal, o godz. 9.30 ks. kapelan mjr W. Jeżniowski odprawił mszę polową, po której trąbkę pułkową udekorowano odznakami pamiątkowymi 15 pp, 22 pp i 35 pp. Następnie odznaki wręczono także ośmiu żołnierzom 9 pal. Po dekoracji odbyła się defilada, którą odebrał dowódca dywizji gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann w asyście starosty Stanisława Gulińskiego i byłego dowódcy 9 pal płk Eugeniusza Gałuszczyńskiego.

Po defiladzie, o godz. 12.00 rozpoczął się obiad żołnierski, podczas którego wygłoszono przemówienie okolicznościowe i odczytano depesze gratulacyjne. Ówczesnym dowódcą 9 pal był ppłk dypl. Mikołaj Alików. O godz. 14.00 miał miejsce popis chórów zespołowych oraz gry i zabawy żołnierskie na placu ćwiczeń: skok w dal i wzwyż, rzut granatem, bieg na 100 m, wspinanie się na słup, bieg z zapaloną świecą, bieg w worku, bieg do narzeczonej, walkę par na drążkach, wyścig z wiadrem wody konno na oklep. Wieczorem, o godz. 22.00, odbyły się dancingi – dla podoficerów w kasynie podoficerskim, a dla oficerów w Kasynie Garnizonowym.

Wręczenie sztandaru

Wielkim świętem w historii 9 pal był 17 lipca 1938 r., kiedy to z rąk Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, honorowa bateria 9 pal otrzymała swój sztandar. Uroczystość jego wręczenia miała miejsce w Zamościu, a jej organizatorami byli dowódcy OK II i IX – gen. bryg. Mieczysław Smorawiński i gen. bryg. Franciszek Kleeberg. Odbyła się wówczas msza polowa – celebrowana przez biskupa polowego WP J. Gawlinę, po której dokonano poświęcenia sztandarów. Na zakończenie uroczystości zgromadzone pododdziały, już ze swymi znakami, wzięły udział w defiladzie.

Uroczyste zaprzysiężenie stanu osobowego pułku na sztandar odbyło się w Siedlcach 31 lipca tego samego roku. W uroczystości tej uczestniczył pierwszy dowódca 9 pal – gen. bryg. Józef Plisowski, dowódca 9 DP – gen. bryg. W. Orlik-Rückemann oraz dowódcy pozostałych pułków 9 DP z delegacjami. Podczas uroczystości sztandar pułku został udekorowany krzyżem Virtuti Militari (przeniesionym z trąbki 9 pal, która otrzymała krzyż w grudniu 1920 r. z rąk marszałka Józefa Piłsudskiego). W tym miejscu należy dodać, iż sztandar 9 pal został ufundowany m.in. przez społeczeństwo Białej Podlaskiej. Był to wyraźny dowód bardzo dobrych i życzliwych kontaktów wojska ze społeczeństwem Podlasia.

Święto Żołnierza

Innym ważnym świętem żołnierskim było Święto Żołnierza, obchodzone 15 sierpnia w rocznicę Bitwy Warszawskiej 1920 r. Do jego obchodów próbowano wciągać okoliczną ludność, proponując jej takie atrakcje, jak: koncerty orkiestry wojskowej, przedstawienie teatrzyku wojskowego i wspólną zabawę. Tego dnia w garnizonach dekorowano budynki wojskowe, a kadra oficerska miała obowiązek nosić mundury garnizonowe, pełne odznaczenia, rękawiczki i szable. W kościołach garnizonowych tradycyjnie odprawiano msze, po których zwykle następowała defilada wojska, policji, straży pożarnej i organizacji społecznych, odbierana przez generała lub najstarszego rangą oficera w garnizonie. Następnie miały miejsce różne odczyty, imprezy, zbiórki, a wieczorem uroczyste akademie i zabawy taneczne.

Poza świętami pułkowymi i państwowymi żołnierze 9 pal uczestniczyli również w uroczystościach specjalnych. Do takich z pewnością należała ceremonia pogrzebowa Józefa Piłsudskiego w dniach 13-17 maja 1935 r. w Warszawie i Krakowie. 15 maja 1935 r. wyjechała na nie delegacja 9 pal w składzie: dowódca pułku – płk Otton Krzisch, 2 oficerów, 2 podoficerów i poczet honorowy z trąbką. Rok później – 12 maja 1936 r. – w pierwszą rocznicę śmierci Marszałka, na wileńskiej Rossie pułki 9 DP uczestniczyły w pogrzebie serca J. Piłsudskiego. Na uroczystość tą dzień wcześniej o godz. 18.50 przybył z 9 DP m.in. poczet trąbkowy 9 pal. Odtąd uroczystości żałobne były organizowane rokrocznie aż do wybuchu II wojny światowej.

Powroty z manewrów

Poza uroczystościami narodowymi i pułkowymi inną ważną okazją do demonstracji więzi społeczeństwa z wojskiem był powrót jednostek garnizonów z manewrów letnich (zazwyczaj we wrześniu) oraz jesiennych (w listopadzie). Powoływano wówczas komitet, który organizował powitanie wojska, odbywała się uroczysta defilada, a dowódcy i przedstawiciele społeczeństwa wygłaszali przemówienia. Przykładowo 15 listopada 1936 r. o godz. 17.30 w Białej Podlaskiej odbyło się powitanie wracającego z manewrów III dywizjonu 9 pal. Przy wzniesionej bramie triumfalnej dowódcę garnizonu – płk. J. Świąteckiego powitali przedstawiciele władz miasta i organizacji społecznych. Poza świętami narodowymi i pułkowymi równie uroczyście obchodzono rocznice wybuchu powstań narodowych. Oficerowie organizowali dla żołnierzy spotkania z żyjącymi weteranami powstania styczniowego, odczyty i pogadanki.

Obchodzone w międzywojniu przez 9 pal święta wojskowe i państwowe miały bardzo duże znaczenie w wychowaniu patriotyczno-obywatelskim artylerzystów. Utrwalały między innymi w żołnierzach wiele istotnych wydarzeń z historii Polski i własnej jednostki, uczyły szacunku dla symboli wojskowych oraz stwarzały wiele okazji do szerszych kontaktów wojska ze społeczeństwem Białej Podlaskiej.