Pomnik ku czci poległych na polu chwały żołnierzy 34 Pułku Piechoty w Białej Podlaskiej

100-lecie Niepodległości

Kilkanaście dni temu, w niedzielę 6 maja, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, służb mundurowych oraz parlamentarzyści i mieszkańcy Białej Podlaskiej uczcili pamięć żołnierzy 34 Pułku Piechoty. Żołnierze Wojsk Obrony Terytorialnej złożyli na placu Wolności przysięgę, a podczas uroczystości przekazano replikę powstałego 100 lat temu sztandaru 34 Pułku Piechoty. Tradycyjnie złożono też kwiaty pod pomnikiem Pułku przy ul. Warszawskiej. A że obiekt ten ma niezwykle ciekawą historię, poniżej przedstawiamy ją zarówno starszym jak i młodym czytelnikom „Podlasiaka”.

Wielką rolę wychowawczą w okresie II Rzeczpospolitej, spełniał pomnik Poległych Żołnierzy 34 pp. Monument upamiętniający ofiary żołnierskie w latach 1918-1920 powstał z inicjatywy dowódcy 34 pp. ppłk Franciszka Grabowskiego w roku jubileuszu XV-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Poległym powołano 5 grudnia 1931 r., jego przewodniczącym został starosta bialski Witold Skarżyński, zastępcami: ppłk Franciszek Grabowski i ks. kan. Stefan Ginalski, a funkcję sekretarza pełnił kpt. Ludwik Rosołek. Powołano też trzy sekcje: artystyczną na czele z inż. Janem Czerwińskim, dyrektorem PWS, techniczną, której przewodniczył inż. Eugeniusz Eberle, kierownik Zarządu Drogowego w Białej Podlaskiej oraz sekcję finansową odpowiedzialną za zebranie funduszy na pomnik, kierowaną przez lek. wet. Bolesława Kowalewskiego, aktywnego działacza społecznego.

Członkowie Komitetu Budowy Pomnika w trakcie jego powstawania

Z trzynastu przedstawionych propozycji Komitet Organizacyjny wybrał projekt przygotowany przez inż. Augusta Bobek-Zdaniewskiego z Biura Technicznego Podlaskiej Wytwórni Samolotów, pod kierunkiem inż. J. Czerwińskiego. Autor przedstawił ideę monumentu w taki sposób: "Projekt pomnika miał być symbolem czasu, w którym Ojczyzna odzyskała wolność i niepodległość. Skombinowanie pomnika z trzech brył stanowi symbol trzech zaborów Polski, do zjednoczenia których przyczyniła się śmierć poległych".

Po zgromadzeniu niezbędnych materiałów, 12 września1932 r. przystąpiono do prac budowlanych. Prace kamieniarskie zakończono w kwietniu 1933 r., by w dniu święta pułkowego 8 maja 1933 r. pomnik uroczyście odsłonić. Po mszy polowej dokonał tego inspektor armii gen. Aleksander Osiński w towarzystwie pierwszego dowódcy 34 pp. gen. A. Narbut-Łuczyńskiego. Monument i Dom Żołnierza poświęcił biskup polowy WP Józef Gawlina. W przemówieniu duchowny życzył, aby Dom ten był kuźnią wielkiej kultury polskiej, w której "wykuwają się niezłomne charaktery na chwałę ojczyzny i chrześcijaństwa". Biskup nawiązał też do jubileuszu 250-lecia wiktorii pod Wiedniem pod wodzą Jana III Sobieskiego, a także wojny w 1920 r., gdy Wojska Polskie pod wodzą Marszałka Józefa Piłsudskiego powtórnie uratowały Europę od wrogiego kulturze chrześcijańskiej najazdu.

W latach 1918-1920 poległo 16 oficerów i 202 żołnierzy 34 pp. Pomnik był zatem wyrazem hołdu dla nich oraz symbolem sławnej, bohaterskiej historii bojowej pułku. Dowodem uznania była dekoracja, w dniu 4 grudnia 1920 r., chorągwi 34 pp przez Naczelnego Wodza krzyżem orderu Virtuti Militari. I właśnie dlatego to najwyższe odznaczenie wojenne za dzielność żołnierską zostało umieszczone na pomniku. Od 1933 r. wokół tego symbolu męstwa żołnierskiego i odrodzenia Ojczyzny skupiali się wojskowi, kombatanci i społeczeństwo miasta oraz powiatu. Pomnik spełniał też w okresie II Rzeczpospolitej wielką rolę wychowawczą.

W drugiej połowie września 1939 r., po wkroczeniu do Białej Podlaskiej Armii Czerwonej, udało się zdjąć z pomnika i ukryć elementy patriotyczne: godło państwowe, order VM, oraz litery napisu. Sam monument przetrwał okupację, by przez wiele lat w okresie PRL-u stanowić punkt spotkań okolicznej młodzieży oraz miejsce... gry w karty.

Pomnik poległym żołnierzom został przywrócony społeczeństwu dopiero w 1973 r. w 30. rocznicę powstania Ludowego Wojska Polskiego. Pojawił się jednak na nim inny niż przed wojną napis: ŻOŁNIERZOM POLSKIM / POLEGŁYM W OBRONIE / OJCZYZNY, orzeł nie miał korony, na monument nie wrócił też order Virtuti Militari.

Pierwotny wygląd pomnika przywrócono dopiero w 71. rocznicę odzyskania niepodległości. Na patriotycznej manifestacji mieszkańców Białej Podlaskiej w dniu 11 listopada 1989 r. przemawiał przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej Jerzy Flisiński oraz dziekan dekanatu bialskiego ks. Antoni Laszuk, który po apelu poległych poświęcił pomnik. Na frontonie obelisku umieszczono godło państwowe, emblemat orderu VM oraz napis: POLEGŁYM / NA POLU CHWAŁY / ŻOŁNIERZOM 34 PP / 1918-1920.

Szczepan Kalinowski