Jubileusz 100-lecia Platerki. Historia Szkoły cz. 3

Nauka w szkołach średnich, przerwana bezwzględnie i brutalnie przez niemieckiego okupanta w listopadzie 1939 r., była jednak kontynuowana mimo bardzo trudnych i niebezpiecznych warunków. Prowadziło ją na tzw. „tajnych kompletach” grono ofiarnych nauczycieli bialskich szkół średnich. Tajne nauczanie w Białej i na Podlasiu trwało różnym natężeniem do końca 1944 roku. Dotkliwym ciosem, wymierzonym przez okupanta w podlaską inteligencję, było aresztowanie przez Gestapo Wandy Madler razem z gronem nauczycieli wezwanych podstępnie do budynku bialskiego starostwa pod pretekstem rzekomego wznowienia nauki w szkołach średnich. Aresztowanie nastąpiło 24 czerwca 1940 roku. Po krótkim pobycie w bialskim więzieniu przy ulicy Prostej aresztowanych nauczycieli, razem z kilkunastoosobową grupą miejscowej inteligencji, wywieziono z Białej do więzienia na Zamku w Lublinie. Po blisko czterech miesiącach kilka aresztowanych nauczycielek zwolniono z więzienia. Pozostałych nauczycieli osadzono w obozach koncentracyjnych. Pani dyrektor Wanda Madler została wywieziona do Ravensbrück – największego niemieckiego obozu koncentracyjnego dla kobiet. W obozie organizowała tajne nauczanie dla młodych dziewcząt, własnoręcznie pisała podręczniki, narażając się na surowe kary. Egzemplarze tych podręczników znajdują się w Muzeum w Lund w Szwecji. W kwietniu 1945 roku, w ramach akcji hr. Folke Bernadotte, pani Wanda Madler znalazła się w grupie kilku tysięcy więźniów przewiezionych przez Czerwony Krzyż do Szwecji. Po przybyciu do Sztokholmu zorganizowała polskie gimnazjum, w którym pełniła honorowo funkcję dyrektora. Następne 20 lat pracowała w Fundacji Botanicznej w Bergienska Tradgorten, wykorzystując fachową wiedzę biologa i znajomość pięciu języków obcych. Powszechnie ceniona i szanowana Wanda Madler zmarła 25 sierpnia 1969 roku w Sztokholmie. Jej córka Anna Madler – Sikorska odwiedziła naszą szkołę w 1988 roku.

Odsłonięcie popiersia Emilii Plater w asyście zaproszonych gości (przy popiersiu patronki szkoły m.in.: pan Romuald Jarocki, Celina Mierzwińska, Anna Madler-Sikorska, Zenon Borysewicz), 1988 rok

Wiosną 1940 roku za konspiracyjną działalność niepodległościową bialskie Gestapo aresztowało kilka absolwentek i uczennic gimnazjum żeńskiego: Zofię Kucharską – Dębską, Kazimierę Macieszko, Halinę Pietruczuk i Łucję Smyk. Zostały one rozstrzelane w lesie Grabarka. Zofia Kucharska-Dębska – w czerwcu 1940 roku, a pozostałe kobiety – w lipcu 1940 roku Były one pierwszymi kobietami wśród licznych ofiar niemieckich zbrodni wojennych dokonanych na Podlasiu w latach 1940 – 1944.
W latach niemieckiej okupacji liczne grono absolwentek i uczennic Państwowego Liceum i Gimnazjum Żeńskiego im. Emilii Plater, wzorem swej bohaterskiej patronki, brało udział w konspiracyjnej i zbrojnej walce z Niemcami w szeregach Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Były sanitariuszkami i łączniczkami w podlaskich oddziałach partyzanckich AK i BCh. Walczyły w Powstaniu Warszawskim. Zapisały piękną i chlubną kartę w historii walk mieszkańców Podlasia o wolność i niepodległość ojczyzny.
Po niemieckiej okupacji zakończonej w ostatnich dniach lipca 1944 roku i po przybyciu na Podlasie Armii Czerwonej niewielkie wówczas grono bialskich nauczycieli szkół średnich z Anielą Walewską i Stanisławem Damroszem na czele przystąpiło do organizowania od podstaw średniego szkolnictwa ogólnokształcącego. Był to bardzo trudny okres dla bialskich szkół średnich, szczególnie od sierpnia 1944 roku do czerwca 1947 roku. W tym czasie dyrektorką szkoły była Aniela Walewska, pracująca jako dyrektor do czerwca 1950 r.
Do wiosny 1945 roku obiekty szkoły były zajęte przez sowieckich żołnierzy. Naukę prowadzono wówczas w drewnianym budynku (dzisiaj już nieistniejącym) oraz w budynku Liceum i Gimnazjum Męskiego im. J. I Kraszewskiego w godzinach popołudniowych. Odczuwano brak nie tylko sprzętu szkolnego, ale przede wszystkim pomocy naukowych, podręczników szkolnych i zeszytów. W tym okresie ofiarność grona nauczycielskiego dwóch bialskich szkół ogólnokształcących, wieczorowego gimnazjum i liceum wieczorowego dla dorosłych, gimnazjum handlowego oraz zapał podlaskiej młodzieży do nauki – były ogromne. Mimo wielu przeszkód i trudności pierwsze egzaminy maturalne przeprowadzono w czerwcu 1945 roku Świadectwa dojrzałości otrzymało wówczas 25 absolwentek Liceum Żeńskiego im. Emilii Plater, 14 absolwentów Liceum Męskiego im. J. I Kraszewskiego oraz 34 absolwentów Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych. Był to wspaniały sukces bialskich nauczycieli i młodzieży.
W roku szkolnym 1945/1946 liczba uczennic wzrosła z 365 do 471, by przez kilka następnych lat utrzymywać się w granicach 350-380 uczennic. Powiększyło się i ustabilizowało grono nauczycielskie, liczące 25-28 osób zatrudnionych na pełnych etatach. W minionych okresach, międzywojennym i powojennym, obie bialskie szkoły ogólnokształcące łączył nie tylko wspólny rodowód, nauczyciele, wspólne zjazdy absolwentów, ale również koleżeńskie współdziałanie, polegające m. in. na organizowaniu imprez kulturalno – oświatowych i artystycznych, jak np. tradycyjne „studniówki” czy przedstawienia teatralne.

Klasa XI b Wanda Makarewicz i Anna Niedźwiedź, 1955 (fot. ze zbiorów Wandy Kurianowicz)

Powojenna reforma szkolnictwa wprowadziła od roku 1948 typ szkoły zwany „jedenastolatką”. Likwidacji uległy wówczas gimnazja. Młodzież po ukończeniu siedmiu klas szkoły podstawowej mogła uczyć się dalej w klasach od ósmej do jedenastej (program ogólnokształcący) lub w liceach zawodowych (cztero- albo pięcioletnich). Dziewczęta, które w czerwcu 1948 roku z pozytywnym wynikiem kończyły trzecią klasę gimnazjum, w roku szkolnym 1948/1949 podejmowały naukę w klasie dziesiątej lub pierwszej liceum zawodowego. Wprawdzie szkołę traktowano jako liceum ogólnokształcące, jednak obowiązywała numeracja klas systemu „jedenastolatki”, czyli od 8 do 11. Maturalną była klasa 11.
W roku szkolnym 1967/1968, po kolejnej reorganizacji szkolnictwa, Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater ze szkoły żeńskiej przekształciło się w szkołę koedukacyjną, podobnie jak Liceum Ogólnokształcące im. J. I. Kraszewskiego. Naukę w szkole podstawowej przedłużono o jeden rok, zaliczając do niej klasę ósmą. Nauka w liceum trwała cztery lata, a klasy licealne otrzymały numerację od 1 do 4. W związku z tym w czerwcu 1970 roku nie było egzaminów maturalnych, ponieważ w roku szkolnym 1966/1967 nie było naboru uczniów do pierwszej klasy liceum. Czteroletnie licea funkcjonują do roku 1999. Gdy przywrócone zostają powszechne, trzyletnie gimnazja, powstają sześcioletnie szkoły podstawowe, a nauka w liceach znowu ma trwać trzy lata. Specyficzną cechą programów licealnych jest ich znaczące sprofilowanie.
Powstaje wówczas Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3, w skład którego wchodzi Publiczne Gimnazjum nr 3, przyjmując imię Emilii Plater oraz II Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater. W roku 2011 częścią zespołu staje się też Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Stanisława Brzóski.