Bogata historia kopca pamięci legionów Józefa Piłsudskiego w Żerocinie

100-lecie Niepodległości

Tadeusz Kasprzycki – ostatni Minister Spraw Wojskowych II Rzeczypospolitej – jako kapitan w sztabie I Brygady LP w swoim dzienniku pod datą 15 sierpnia 1915 r. odnotował:

"Szóstka – Żerocin, w nocy nieprzyjaciel odszedł. Zmiana kierunku pościgu, znów na północ między Międzyrzec i Białą. Do nocy 106 osiąga rzekę Krznę, Legiony w rezerwie, nocują w Żerocinie. Nastrój ludności nadzwyczaj dobry, długie, poważne, często wzruszające rozmowy o przeszłości, prześladowaniach – Pratulin, Drelów, o tym co idzie. Patriotyzm zagrodowej szlachty, rodzin unickich. Napływa ochotnik We dworze żerocińskim 16 VIII 1915 roku obchodzono pierwszą rocznicę powstania Legionów z udziałem delegatów Naczelnego Komitetu Narodowego – hr. L. M. Morstina, M. Sokolnickiego, T. Starzewskiego. Świąteczny nastrój popsuła wiadomość o śmierci literata – legionisty Jerzego Żuławskiego, autora m. in. wiersza „Do moich synów!" [Kartki z dziennika oficera I Brygady, Warszawa 1934, s. 416]

Tablica z przedwojennego kopca marszałka

Sztab I Brygady Legionów Polskich kwaterował w Żerocinie w szkole prawosławnej, zapełnionej książkami o agitacyjnej treści, a przeznaczonych dla unitów. Przy współczesnej kaplicy znajduje się oryginalna tablica z przedwojennego kopca Legionów, którą w okresie PRL próbowano zniszczyć. W 1988 r. przy nowej kaplicy umieszczono kamienną tablicę, na której znajduje się inskrypcja: PIERWSZEMU MARSZAŁKOWI POLSKI / JÓZEFOWI PIŁSUDSKIEMU / DLA UPAMIĘTNIENIA POBYTU / I BRYGADY W ŻEROCINIE / W DNIACH 15 i 16 VIII 1915 R. / LUDNOŚĆ GMINY ŻEROCIN.

Kopiec Legionów Polskich

W Żerocinie dla złożenia hołdu Marszałkowi i upamiętnienia pobytu w 1915 r. I Brygady Legionów Polskich, 12 maja 1936 r. z inicjatywy nauczyciela Józefa Szweda rozpoczęto sypanie pamiątkowego kopca. Na placu ofiarowanym przez hr. Artura Potockiego wystawiono przybrany kirem, w otoczeniu kwiatów i czarnych sztandarów, portret Piłsudskiego, a wartę przy nim zaciągnęli strzelcy. Akt erekcyjny poświęcił ks. Karol Wajszczuk w asyście ks. Piotra Zaczyńskiego. Warto dodać, iż ks. proboszcz K. Wajszczuk był kapelanem Polskiej Organizacji Wojskowej i został zamordowany przez Niemców w Dachau.

Licznie zgromadzonych mieszkańców m.in. wsi: Bereza, Danówka, Dołha, Drelów, Łuzki, Puchacze, Rogoźniczka, Witoroż, Zahajki i Żerocin do ofiarnej pracy przy sypaniu kopca wezwał Józef Kortoniuk: "Piłsudski dał nam wszystko, co może dać człowiek, dał nam Polskę niepodległą, a czyż my, chociaż w ten skromny sposób nie odwdzięczymy Mu się za to? (...) wszystka zgromadzona ludność nosi ziemię rękoma, szpadlami, czapkami. Ktoś zaintonował „Boże coś Polskę”. Nastrój podniosły, uroczysty, przeżycia niecodzienne. (...) Teraz każdego dnia, ludność z coraz innej wsi, bierze gromadny udział w budowie. Kopiec rośnie. Pracy jest jednak wiele, bo potrzeba nam około 700 m3 ziemi."

Mieszkańcy poszczególnych wsi, wozami konnymi na żelaznych kołach, zwozili ziemię na kurhan. Po usypaniu kopca zasiano na nim trawę, umocniono kamieniem, na górę prowadziły schodki do pamiątkowego kamienia z napisem: „PIERWSZEMU MARSZAŁKOWI POLSKI DLA UPAMIĘTNIENIA POBYTU I BRYGADY W ŻEROCINIE W DNIACH 15 I 16.VIII.1915 R. LUDNOŚĆ GMINY ŻEROCIN”.

Na usypanie kopca na planie kwadratu 18x18 m oraz wysokości 7 m zużyto około 700 m sześc. ziemi. Był on otoczony fosą, a ziemia pochodziła przede wszystkim z kopanego w owym czasie kanału drelowskiego – Dziegciarki. Kopiec dookoła ogrodzono, w każdym rogu zasadzono świerki a przy pamiątkowym kamieniu zrobiono dwie rabaty kwiatowe. Kopiec usypano w rekordowo szybkim w skali kraju czasie – 3 miesięcy!

Na odsłonięcie kopca w dniu 15 sierpnia 1936 r. przybyli przedstawiciele władz wojewódzkich, powiatowych, wojska oraz duchowieństwo diecezji podlaskiej. Wojsko Polskie reprezentował gen. Józef Rybak, uczestnik wojny z Rosją sowiecką, potem przeciwnik Marszałka J. Piłsudskiego.

Losy kopca w okresie PRL i jego odbudowa

W okresie PRL kopiec rozplantowano, a ziemię wysypano na drogi. Pamiątkowy kamień ocaliło przed zniszczeniem kilku mieszkańców wsi, a po wybudowaniu kaplicy (1985-1988) został on umieszczony na kościelnym placu. Z inicjatywy wójta gm. Drelów Adama Szulika zawiązano Komitet Odbudowy Kopca w Żerocinie w 1993 r., zaczęto też gromadzić ziemię na przyszły kopiec. Ostateczną decyzję podjęła miejscowa Rada Gminy, wyrażając 30 czerwca 1999 r. zgodę na wzniesienie kopca Józefa Piłsudskiego.

Powtórne odsłonięcie kopca odbyło się równo 64 lata po pierwszej tego typu uroczystości

Nowy kurhan usypano w centrum Żerocina, obok remizy OSP, szkoły i biblioteki. Usytuowany został na planie krzyża VM i u podstawy obłożony kamieniami. Wokół kopca został ułożony plac z kostki chodnikowej. Trzy schodki prowadzą do granitowej płyty z Krzyżem Virtuti Militari z mosiądzu, na której znajduje się inskrypcja: PIERWSZEMU MARSZAŁKOWI POLSKI JÓZEFOWI PIŁSUDSKIEMU / DLA UPAMIĘTNIENIA POBYTU / I BRYGADY W ŻEROCINIE / W DNIACH 15 I 16 VIII 1915 R. / LUDNOŚĆ GMINY ŻEROCIN / ODBUDOWANO W 85 ROCZNICĘ / ZARZĄD GMINY DRELÓW / SPOŁECZEŃSTWO WSI ŻEROCIN / 15 SIERPNIA 2000 R.

Podczas uroczystości gości przywitał wójt Adam Szulik. Okolicznościowe przemówienia wygłosili m.in. poseł na Sejm RP Franciszek Jerzy Stefaniuk oraz przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Marszu Szlakiem Legionów po Podlasiu Szczepan Kalinowski, działacz Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim.

Józef Klemens Podlaski