Miejsca pamięci narodowej 1915-1920 w Konstantynowie

100-lecie Niepodległości

Podczas uroczystości odsłonięcia w dniu 12 maja 1937 r. pomnika marszałka Piłsudskiego przemawiał Tadeusz Z.-Plater

Krótki opór Rosjan w 1915 r. na wpadającej do Krzny na wysokości Białej Podlaskiej rzece Klukówce nie zatrzymał pościgu I Brygady Legionów Polskich w kierunku Konstantynowa. W tej miejscowości, w dniach 17-19 sierpnia 1915 r., stacjonował na plebanii sztab Legionów, w pałacu Platera–Zyberka kwaterowała 16 Dywizja, a na folwarku 106 Dywizja. 18 sierpnia świętowano w kościele i synagodze rocznicę urodzin cesarza Franciszka Józefa. Dla Legionistów mszę polową odprawił ks. kapelan J. Panaś. Po niej odbyła się defilada przy orkiestrze i kinematografie.

Młodzież Konstantynowa i okolic związana z konspiracją POW w listopadzie 1918 r. wspierała swoich kolegów z Janowa Podlaskiego w walce z Niemcami. To dlatego „Huzarzy śmierci” zabili 16 listopada 1918 r. sześciu peowiaków, m.in. B. Jakoniuka z Serpelic oraz P. Hołuba i Sawczuka z Bobina. W okolicach Konstantynowa ponownie doszło do walk w sierpniu 1920 r., tym razem z Armią Czerwoną.

Znany pisarz W. Orkan jako Legionista w 1915 r. wspominał: "Konstantynów, miasteczko zastaliśmy spalone. Jedynie kościół wśród lip wysokich, dwór na uboczu stojący, plebania, kilka domów w uliczce koło kościoła i trochę bud żydowskich po kraju ocalały... o kwaterach nie ma mowy. A lekarz I Brygady, premier w okresie międzywojennym". F. Sławoj Składkowski zanotował w pamiętniku polowym: "W Konstantynowie jest cerkiew i kościół. Ten ostatni postawiony po ogłoszeniu tolerancji. Wśród ludności – mozaika wyznań, narodowości i języków. Mieszkamy u chłopa, który dawniej był unitą, ale nie wytrzymał i przyjął prawosławie. Żona jego i córka są katoliczkami, ale syn, będący w wojsku jest czysto prawosławny. Ojciec staruszek, 94 lata, całe życie był „unitą”, a od niedawna został prawosławny i do cerkwi chodzi. Nasz gospodarz był kopać okopy, aż pod Lublinem i wrócił do domu dopiero z cofającymi się Moskalami, oczywiście wielce zadowolony z tego obrotu rzeczy, mimo wyznania prawosławnego. 18 sierpnia – wieś Jakówki... Całe popołudnie i wieczór pokój nasz zajęty przez rzesze ludzi, garnących się do księdza Żytkiewicza po radę i błogosławieństwo. Wiele osób chce się spowiadać. Ksiądz obiecuje im odprawić jutro, raniutko, przed odmarszem mszę świętą. Odchodzą rozpromienieni..."

W sierpniu 1920 r. podczas obrony linii Bugu w okolicach miejscowości walczył 55 Poznański Pułk Piechoty, który wraz z 56 Pułkiem Piechoty Wielkopolskiej, w wyniku pomyślnego kontrataku, zdobył Konstantynów i Janów Podlaski, a następnie zmusił przeciwnika do cofnięcia się za rzekę Bug.

Na pocztówce zachowano dla pokoleń wydarzenie z 1915 r., gdy w Konstantynowie stacjonowały Legiony Polskie

Pomnik Marszałka J. Piłsudskiego

W osadzie stacjonowały w 1915 r. Legiony Polskie. Komendanta J. Piłsudskiego zastępował wówczas szef sztabu płk K. Sosnowski. Jeden z legionistów, Józef Wilczek, szeregowiec 2 kompanii 4 pp. w wyniku wypadku zmarł 18 sierpnia 1915 r.

Na podlaskim szlaku Legionów Polskich z 1915 r., w Konstantynowie odsłonięto 12 maja 1937 r. pomnik. Na jego cokole została umieszczona odznaka I Brygady, wykonana przez Podlaską Wytwórnię Samolotów. Obelisk przetrwał okupację niemiecką i dopiero w 1945 r. na polecenie władzy ludowej został zdemontowany i zakopany. Po wielu zabiegach emerytowanego nauczyciela Bronisława Czyżyka został on jednak odbudowany przez Komitet Obywatelski.

Nowy pomnik nie jest repliką przedwojennego. Na podwyższeniu z ziemi, zabezpieczonym murem z kamienia i płytami z lastryka, usytuowano pomnik składający się z trzech elementów marmurowych. Obelisk został usytuowany na planie Krzyża Grunwaldu wyłożonego z cegły kamionkowej. Pod godłem państwowym i dużym portretem Józefa Piłsudskiego inskrypcja na marmurowej płycie: MARSZAŁKOWI / JÓZEFOWI / PIŁSUDSKIEMU / 1867 - 1935 / SPOŁECZEŃSTWO /KONSTANTYNOWA / I OKOLIC.

Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 10 listopada 1994 r. z udziałem jednostki reprezentacyjnej WP, kombatantów i lokalnej społeczności. Nowy monument został poświęcony przez biskupa diecezji siedleckiej Jana Mazura.

Pomnik Legionistów i Peowiaków

Na cmentarzu przykościelnym parafii św. Elżbiety pochowano poległych m.in. pod Gnojnem podczas walk z Armią Czerwoną w sierpniu 1920 r. żołnierzy. W 1996 r. w Konstantynowie powstał Komitet Odbudowy Pomnika. Lokalną inicjatywę wsparła Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie i jeszcze w tym samym roku z okazji Święta Niepodległości odsłonięto monument.

Na granitowej płycie znajduje się słupek z godłem, za nim krzyż, na jego ramionach napis: BÓG / HONOR / OJCZYZNA, po środku na płycie z granitu inskrypcja: ŻOŁNIERZOM / LEGIONÓW POLSKICH. / P.O.W. / POLEGLYM ZA OJCZYZNĘ / W LATACH 1914-1921 / SPOŁECZEŃSTWO KONSTANTYNOWA. Na słupku po prawej stronie odznaka I Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.

Tablica Legionistów

Na zakończenie zorganizowanego w 2005 r. X Marszu Szlakiem Legionów J. Piłsudskiego, około 100 uczestników tej patriotycznej imprezy brało udział w uroczystym odsłonięciu pamiątkowej tablicy. Jest ona umieszczona wewnątrz świątyni w Konstantynowie.

Pod odznaką I Brygady LP znajduje się inskrypcja: BÓG – HONOR – OJCZYZNA / NA PAMIĄTKĘ / 90 ROCZNICY PRZEMARSZU I BRYGADY / LEGIONÓW PRZEZ PODLASIE W 1915 ROKU / ORAZ / W 10 ROCZNICĘ ORGANIZOWANIA MARSZÓW / SZLAKIEM LEGIONÓW PO PODLASIU / KONSTANTYNÓW / SIERPIEŃ 2005 / ORGANIZATORZY MARSZU / JS 2001 „STRZELEC” O.S.W. / SPOŁECZEŃSTWO PODLASIA.

Groby na cmentarzu katolickim

Na konstantynowskiej nekropolii pochowano żołnierzy, którzy walczyli o naszą wolność w latach 1918-1920. Pierwszym jest Emil Borzyk, żołnierz gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego, uczestnik wojny z Rosją Sowiecką 1919-1920 r. Na kamiennej płycie jego grobu wyryto pod zdjęciem inskrypcję: EMIL BORZYK/ 22.06.1888+4.07. 1940/ŻOŁNIERZ/ KORPUSU GEN. J. DOWBÓR-MUŚNICKIEGO/I WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ 1920 R.

Drugim jest Józef Mioduszewski, uczestnik walk o wolność Ojczyzny w okresie 1917-1920, żołnierz Armii Krajowej, więzień sowieckich obozów. Na płycie można przeczytać napis: 1888 JÓZEF MIODUSZEWSKI 1966/ST.FELCZER WET. CHORĄŻY WP/UCZESTNIK WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ/POLSKI W LATACH 1917-1920. ŻOŁNIERZ/ZWZ-AK PS. TORBACZ W LATACH 1940/1944 WIĘZIEŃ NKWD ŁAGRÓW W ROSJI/SOWIECKIEJ W LATACH 1944-46.

Szczepan Kalinowski